Deniz düzeyi yükseliyor: İstanbul ve İzmir tehlikede

Küresel İstikrar Derneği’nin ‘İstanbul ve İzmir Vilayetleri için Deniz Düzeyi Yükselmesi ve Mümkün Etkileri’ raporu, İstanbul’da düzenlenen toplantıda tanıtıldı. Üç yıllık bir çalışmanın sonunda hazırlanan, raporun lansmanına, Global İstikrar Derneği Lideri Dr. Nuran Talu, raporun muharrirleri iklim dinamiği ve ekoloji uzmanı Prof. Dr. H. Nüzhet Dalfes ile İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Sedat Avcı ve proje takımı katıldı. Rapora nazaran denizlerde su düzeyi yükseliyor, bilhassa İstanbul ve İzmir tehdit altında. Hem coğrafik yapıları hem de komşusu oldukları denizlerin farklı özelliklere sahip olması nedeniyle İstanbul ve İzmir, deniz düzeyi yükselmesi ve fırtına kabarması olaylarından farklı seviyelerde etkilenecek. 

Rapor, iklim değişimi sebebiyle buzullarda yaşanan erime ve buna bağlı global deniz düzeyindeki yükselmenin, kıyı kentlerinde çok sayıda kültürel miras, toplumsal hayat alanı ve doğal alan için beraberinde getireceği tehlikeleri gözler önüne seriyor. Nüfus yoğunluğu, sosyoekonomik gelişmişlik ve ticari faaliyetlerin kıymetli merkezleri olmaları nedeniyle İstanbul ve İzmir’e odaklanan çalışma, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) en olumsuz senaryosu, yani deniz düzeyinin global olarak yüzyılın ortasında yaklaşık 0,5 m, yüzyılın sonunda ise yaklaşık 1 metre yükseleceği hesabına dayanarak yapıldı. 

Küresel İstikrar Derneği Lideri Dr. Nuran Talu açılışta yaptığı konuşmada, “Çalışmaya bilhassa İstanbul ve İzmir üzere en kıymetli kıyı kentlerinden başladık. Böylelikle ulusal ve lokal karar vericiler başta olmak üzere tüm paydaşların iklim değişimi temaslı deniz suyu yükselmesi problemine dikkatlerini çekmek istedik” dedi.

BOĞAZİÇİ’NDE 120 KİLOMETRELİK ALAN RİSK ALTINDA

Hem coğrafik yapıları hem de komşusu oldukları denizlerin farklı özelliklere sahip olması nedeniyle İstanbul ve İzmir, deniz düzeyi yükselmesi ve fırtına kabarması olaylarından farklı seviyelerde etkilenecek. Prof. Dr. Dalfes, İstanbul’da Marmara Denizi’ne kıyısı olan ilçelerde 6 milyondan fazla insan yaşadığına dikkat çekerek şunları söyledi: 

“Şehirde, yüksekliği 2 metreden az olan yaklaşık 120 kilometrelik bir alan risk altında. Bu, neredeyse Maltepe ve Fatih ilçelerinin toplam yüzölçümüne muadil bir alan. İstanbul’un güney kıyılarının deniz düzeyindeki değişimden daha fazla etkileneceği hesaplanıyor.”

Rapora nazaran, İstanbul Boğazı’nın tamamımın, bilhassa de kıyılarda yer alan konak, saray, dini ve tarihi yapıların deniz düzeyindeki değişimden etkilenmesi bekleniyor. Dolmabahçe Sarayı, Beylerbeyi Sarayı, Küçüksu Kasrı üzere saraylar ve Şemsi Paşa Camii, Ortaköy Camii üzere yapılar, etkilenme ihtimali bulunan kıymetli yapılar olarak öne çıkıyor. Bu yapıları korumak için daha kalıcı tedbirler alınması gerekli. 

Öte yandan deniz düzeyinin yükselmesiyle birlikte Göksu ve Küçüksu üzere akarsularda, akarsu yatağının bir kısmının de sular altında kalması kelam konusu. Tıpkı tesir, Kadıköy’deki Kurbağalıdere Vadisi’nde de bekleniyor.

İSKELELERDE ÖNLEM ALINMALI

İstanbul’da deniz düzeyi yükselmesi, iskelelerde de birtakım yenilemeler yapılmasını gerektirecek. Üsküdar İskelesi’nde, lodoslu havalarda oluşacak fırtına kabarmalarına karşı mühendislik önlemleri, Kadıköy’de ise deniz düzeyinde yükselmenin akabinde yaşanabilecek fırtına kabarmaları, metro girişlerini etkileyebilir ve bunun için tedbir alınması gerekebilir. Prens Adaları’nın da bilhassa yerleşim yerlerinin bulunduğu iskele ve kıyı bölgelerinin etkilenebileceği öngörülüyor. Fenerbahçe-Maltepe kıyı şeridi de riskli bölgelerden. Deniz düzeyinin yükselmesine bağlı olarak bu kıyılarda birtakım düzenlemelerin yapılması koşul.

İZMİR’DE KORDON VE KÖRFEZE DİKKAT

Prof. Dr. Avcı ise İzmir’de deniz düzeyindeki değişim en çok İzmir Körfezi’ni etkileyeceğini vurguladı. Bilhassa Kordon’daki rıhtımın, dalgaları kıracak ve yansıtacak biçime dönüştürülmesi değerli. Karşıyaka’da mevcut düzenlemelere ek olarak, deniz düzeyinin değişmesinden sonra birtakım tedbirlerin alınması gerek. Misal biçimde, Karşıyaka’dan Mavişehir’in batısına kadar devam eden bir set bulunsa da deniz düzeyindeki yükselme nedeniyle yeni tedbirlere gerek duyulabilir. Deniz düzeyi yükselmesinin, kıyı boyunca kimi alanların sular altında kalmasına ve tuzlu suların yeraltı sularına karışmasına sebep olacağı kestirim ediliyor. Bu durum, ziraî üretim açısından önemli sıkıntılar yaratabilir. Ayrıyeten raporda, Karadeniz’e akan akarsuların, deniz düzeyindeki değişimden kısmen etkileneceği, bunun deniz suyunun iç kısımlara ilerlemesine ve yer altı sularının tuzlanmasına sebep olabileceği ikazında bulunuluyor.

TURİSTİK BELDELER DE SULAR ALTINDA KALABİLİR

Deniz suyu düzeylerindeki yükselme, İzmir’in tatil beldeleri için de tehdit oluşturuyor. Güzelbahçe dahil, kimi plaj alanlarının daralması ve kıyıdaki iskele üzere yapıların özelliklerini kaybetmesinin kelam konusu. Sığacık Koyu’nda tekne bağlama yerleri ve marina, su düzeyinden etkilenecek en önemli yerler ortasında. Alaçatı da risk altında. Deniz düzeyindeki yükselmenin bölgede derinlik artışına sebep olması ve kıyı şeridinde de değişikliğe yol açması bekleniyor. Özdere de deniz düzeyinin yükselmesinden etkilenecek. Türkiye’nin kıymetli kuş üreme alanları ortasında yer alan Gediz Deltası Kuş Cenneti de deniz düzeyi yükselmesi nedeniyle risk yaşıyor. Deniz yükselmelerinden etkilenebilecek doğal kıyılar ise Çamaltı Tuzlası, Küçük Menderes Deltası, Mavişehir, Çakalburnu Dalyan ve İnciraltı Kent Ormanı.

DENİZ SUYU ATIKSULARA KARIŞIYOR

Yapılan araştırmalar sonucunda, deniz düzeyindeki değişimden kentsel alanlardaki üst yapıların yanı sıra altyapıların da etkileneceği belirlendi. Bu nedenle, her iki vilayetteki arıtma tesislerinin dağılımı ve meydana gelebilecek meseleler ayrıntılı bir diğer çalışma ile ortaya kondu. Deniz düzeyindeki değişikliklerin atıksu şebekesinde fizikî hasara yol açabileceği, ayrıyeten randıman kaybından işletme maliyetlerinin artmasına kadar farklı tesirleri olabileceği belirtildi. Arıtma sonrası oluşan atıksuda belli oranlarda tuz kalması, bu suyun ziraî sulamada kullanılmasının önündeki en değerli mahzur. Tedbir alınmadığı takdirde, daha fazla deniz suyunun atıksu sistemine karışması kaçınılmaz. 

İstanbul’da bulunan 16 atık su arıtma tesislerinden 12 tanesi, İzmir’deki 20 atıksu arıtma tesisinin dördü riskli olarak belirlenmiştir. Bunların içinde kıymet atfedilmesi gereken, günlük yaklaşık 605 bin m3 kapasite ile İzmir’in en büyük arıtma tesisi olan Çiğli.

KARAR VERİCİLERE DAVET YAPILDI

Raporda karar vericilere şu davette bulunuldu:

“Günümüzdeki fırtına kabarmaları, gelecekteki deniz düzeyinin yükselmesinin muhtemel tesirlerinin belirlenmesi açısından kıymetli ipuçları içeriyor, lakin direkt data bulunmuyor. Bu nedenle fırtına kabarmasına dair bilgilerin tutulması elzem. Merkezi ve mahallî idarelerin temel şehircilik vazifelerini ve hizmetlerini yerine getirebilmesi için kentlerin, inançlı ve iklim değişiminin tesirlerine sağlam hale gelmesi gerekiyor. 

“Deniz düzeyindeki yükselme, kentlerdeki tüm toplumsal ve ekonomik faaliyetleri etkileyecek. Raporda işaret edilen dallar ulaşım, kültür ve turizm, emlak, konaklama, yeme-içme ile birlikte atıksu arıtma suyuna bağlı olarak sıhhat. Öteki kesim tesirlerinin araştırılması için koordineli ve kapsamlı çalışmaların acilen yapılmasına gereksinim var. İklim değişiminin çok katmanlı bir bahis olarak ele alınması mecburilik.”

Etkinlikte, bu araştırmanın öncül bir çalışma olduğu ve Türkiye’nin öbür kıyı kentlerinde deniz düzeyindeki yükselmenin muhtemel tesirlerinin ayrıntılı olarak incelenmesi gerektiği belirtildi.