Nöbetçi Eczaneler
Cumhurbaşkanı Başdanışmanı ve Cumhurbaşkanlığı Hukuk Siyasetleri Heyeti Başkanvekili Avukat Mehmet Uçum’un Star-Açık Görüş için kaleme aldığı “Anti-özgürlük alanları ve dijital faşizm riski” başlıklı yazısı şu formda;
Hakiki söz özgürlüğü için tabir özgürlüğü görünümlü tüm yıkıcı ve zararlandırıcı söz biçimlerinin hukuk yoluyla önüne geçilmesi gerekir. Aksi halde bilhassa sosyal-medya ve dijital platformlar üzerinden oluşturulan anti-özgürlük alanlarıyla dijital faşizm riski artmaya devam edecektir. İnsanlığı bu kabustan kurtarmak için şimdi çok geç değildir.
Özgürlükçü hukuk devleti bağlamında hukuk-özgürlük bağlantısının nasıl kurulduğu ve devletle özgürlük bağının ne olduğu temel mevzulardan biridir.
ADALET VE ÖZGÜRLÜK
Yeni bir tez olarak hukuk tekil ide yerine ikili ideye yönelen sistemsel bir nizam olarak ele alınabilir. Buna nazaran hukukun eş vakitli biçimde adalet ve özgürlük idelerini maksat edinen, bu ikili ideyi yani maksatları şahıslara sunarak hayat bulan bir sistem olduğu söylenebilir.
Hukukun ideleri devletin hedefleridir. Bu gayelere lakin devlet eliyle ulaşılır.
Adalet, devletin hukuk yoluyla hukuksal merciler eliyle direkt gerçekleştirmesi gereken bir emeldir. Devletin bu emeline nazaran şahıslar devletten adaleti talep etme hakkına sahip olur.
Devlet, özgürlük emelini ise şahıslar için inançlı alanlar oluşturarak gerçekleştirir. Böylelikle bireylerin kendilerini tabir etmesini sağlayan özgürlük alanları oluşur. Yani devlet özgürlük maksadına lakin güvenlik sağlayarak ulaşabilir.
ÇATIŞAN ÖZGÜRLÜKLER
İşte bu noktada birebir yönelimde bulunan insanların özgürlük mefkuresine dönük aksiyonlarının yaratacağı çatışmalar probleminin nasıl çözüleceği hukuk alanının en temel sorunu olmaktadır.
Öncelikle, hukuk karmaşık toplum yapısı içerisinde yer alan her bireyin ve her kümenin söz özgürlüğünün aktif kullanımlarını garanti altına almalıdır. Devlet bu çetrefil probleme tahlil bulmaya çalışırken hem tertip hem itimat unsurlarına nazaran normlar koyabilmeli, hem de özgürlük gayesine ziyan vermemelidir. Özgürlük emeline ziyan vermemek tabir özgürlüğünü nizam ve itimat için sınırlamamak demektir. Karşıtından söylenirse tertip ve itimat özgürlükler için olmalıdır.
Özgürlükleri kullanmanın mecburî şartları nizam ve inançtır. Bu türlü olursa nizamı ve inancı müdafaaya yönelik uygulanan güvenlik siyasetleri hiç bir surette özgürlüklerle çatışan bir durum yaratmaz. Özgürlük ve güvenlik bir ikilem oluşturmaz. Güvenlik özgürlükler içindir. Özgürlükler için güvenlik kaidedir.
ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLARI
Bu noktada görünürde bir paradokstan kelam edilebilir. O da devletin tabir özgürlüğünü sınırlamadan nasıl bir sistem ve inanç sağlayacağıdır. Meğer devletin sağlayacağı nizam ve inancın hedefi, aslında tabir özgürlüğünü kullanmanın şartlarını oluşturmaktır. Öbür bir anlatımla tabir özgürlüğü diğer rastgele bir unsur için değil, tümüyle tabir özgürlüğüne aktiflik kazandırmak için sınırlanabilir. Münasebetiyle gerçeklikte bir paradoks kelam konusu değildir.
Nasıl ki mutlak yasak olanaksız ise, mutlak sınırsızlık da olanaksızdır. Her iki durumda da tabir özgürlüğüne ait bir alan kalmaz. İşte bu gerçek, tabir özgürlüğüne getirilen sınırlamanın tek yasal nedenidir. Buradan türetilen ölçüt; herkes için tabir özgürlüğünü garanti altına almaktır. Bu ölçüt sınırlamanın derecesini belirler. Sınırlama lakin ve yalnızca söz özgürlüğünün herkes için birebir seviyede aktif kullanımına imkan sağlayacak ve bu kullanıma ziyan vermeyecek derecede olabilir.
ZARARLANDIRICI VE YIKICI TABİR BİÇİMLERİNİN ÖLÇÜTLERİ
Bu noktada derin bir tartışma konusu olan bir sorun daha ortaya çıkar: Devlet özgür ifadeyi garanti altına alırken eş vakitli olarak zararlandırıcı sonuç doğurabilecek tabir biçimlerine karşı da tedbir almak zorunda değil midir? O denli olmak zorundadır aksi halde söz özgürlüğüne tam teminat sağlanamaz. Bu açıktır lakin asıl sorun ziyan verici tabir etme biçimlerinin hangi ölçütlere nazaran tespit edileceğidir.
Bu ölçütleri belirlerken üniversal, ulusal ve lokal kıymetleri birlikte temel almak en gerçek yaklaşım olarak öne çıkmaktadır. Kozmiğin ne olduğu farklı bir tartışma konusu olmakla birlikte kozmik kabul gören kıymetler açısından hayat hakkı başat ölçütlerden biridir. Hayat hakkına; kişinin inançlı bir ortamda yaşama hakkına, sistem içinde ve adaletli bir ortamda yaşama hakkına, inandığı ve tercih ettiği üzere yaşama hakkına, maddi manevi varlığını koruyarak ve geliştirerek yaşama hakkına, gelecek tasavvurunda bulunma ve buna uygun faaliyet yürütme hakkına yönelik hiçbir tabir etme biçimi tabir özgürlüğü içinde yer alamaz, hukuksal ve legal olamaz.
Buna nazaran, şiddet ve terör asıllı tabir etme biçimlerinin özgürlük olmadığı tam bilakis kabahat sayılması gerektiği konusunda hukukta genel bir mutabakat vardır. Kozmik bedeller ve hukuk müktesebatı bakımından şiddet ve terörü öven, şiddet ve terörü açık ve gerçek tehlike haline getiren, genel olarak da kabahati ve hatalıyı öven tabir etme biçimleri söz özgürlüğü sayılmaz ve hukuk dışı kabul edilir.
Bireylere ve kolektif şahıslara, temsil kurumlarına yönelik aşağılama ve hakaret içeren, temelsiz isnatlar oluşturan, mağdurların prestij hakkını zedeleyen tabir etme biçimleri, nefret kabahati üreten, kimlikler, inançlar ve tercihler ortasında hiyerarşi oluşturan, ulusal ve mahallî kıymetleri aşağılayan ve kültürel olarak tasfiye etmeye çalışan söz biçimleri söz özgürlüğü kabul edilmez, hukukun norm ve kıymetlerinin korumadığı alanda kalır. Kurumları ve şahısları maksat alan dezenformasyon emelli sistematik itibarsızlaştırma faaliyetleri ile tabir özgürlüğünün iç ve bilhassa dış operasyonel faaliyetler için kullanıldığı durumların da hukuken muhafaza altında olmadığı açıktır. Günümüzde insanlık açısından giderek daha kıymetli bir sorun haline gelen klasik ailenin ve insanın doğuştan gelen cinsel kimliklerinin tasfiyesine yönelik saldırgan tabir biçimlerinin de hukuk açısından önlem gerektiren düzeylere geldiği görülmektedir. Nihayet tertibi ve inancı bozan her türlü eylemsel tabir biçimi de hukuk tarafından korunmaz.
Bunlar yıkıcı tabir biçimleridir. Yıkıcı söz biçimleri tabir özgürlüğü içinde sayılamaz ve bunlar gerçek tabir özgürlüğünün şartlarını yok eder.
Aynı biçimde özgürlük ismine yahut özgürlük için; şiddet ve terör yoluyla ulusallığa, yerelliğe, güvenliğe, bütünlüğe karşı çıkmak veyahut sistem ve itimadı sağlayacak/sağlaması gereken esirgeyici yapıları/kişileri etkisizleştirmeye çalışmak gerçek özgürlük alanlarını daraltır ve nihayetinde yok eder. Özgürlük ismine çıkılan yol özgürlüğü yok ederek son bulur. Özgürlükten yoksun kalmamak için yıkıcı tabir biçimlerine karşı tesirli tedbirler almak, hele söz etme mecralarının harikulâde çeşitlendiği günümüzde çok daha öncelikli halde devletin en temel ödevlerinden biri haline gelmiştir.
Bu çerçevede, tenkit hakkı da, lakin gerçek söz özgürlüğüne ve şartlarına katkı yaptığı ölçüde, tabir özgürlüğünün kesimi olur. Aksi durumda, yani yıkıcı söz etmenin aracı olan tenkit, tenkit olma özelliğini yitirir ve kaçınılmaz olarak, bir yaptırımla yüzleşmek zorunda kalır.
MİLLİ DEVLETİN YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Sonuç olarak sistem ve itimat içinde adil ve eşit şartlarda herkes için tabir özgürlüğünü faal kalmak, hukukun temel fonksiyonudur.
Ancak bu yetmez. Günümüzde her mecrada gelişen lakin bilhassa de toplumsal medyanın sınırsız kullanımı üzerinden yaygınlaşan yıkıcı ve zararlandırıcı söz etme biçimleri herkesin olumlu ve negatif tabir özgürlüğünün en büyük düşmanı haline gelmiştir. Yıkıcı ve zararlandırıcı tabir etme biçimleriyle bir anti-özgürlük alanı oluşturulmuştur. Bugün tabir özgürlüğünü kemiren bu anti-özgürlük alanına karşı hukuk içinde tedbir almak ve yaptırımlar uygulamak toplumların en değerli gereksinimlerinden biridir. Bu muhtaçlığı karşılamak hukukun bir başka fonksiyonudur.
Bu nedenle günümüzün demokratik devletleri hakikaten hukuk devleti olacaklarsa tüm kuvvetleri üzerinden hukukla kuracakları alakayı bu fonksiyonları temel alarak yapılandırmalıdır. Bu yapılırken de zararlandırıcı sonuçlar doğuran ve yıkıcı olan tabir etme biçimlerinin söz özgürlüğü alanında kalmadığı hukuk tertibi içinde net olarak gösterilmelidir. Öteki bir deyişle gerçek söz özgürlüğü için tabir özgürlüğü görünümlü tüm yıkıcı ve zararlandırıcı söz biçimlerinin hukuk yoluyla önüne geçilmesi gerekir. Aksi halde bilhassa sosyal-medya ve dijital platformlar üzerinden oluşturulan anti-özgürlük alanlarıyla dijital faşizm riski artmaya devam edecektir. İnsanlığı bu kabustan kurtarmak için şimdi çok geç değildir.