Nöbetçi Eczaneler
Haber7 müellifi İsmail Vefa AK, bugün Ekonomik Refah İçin Birinci Adım: Adil Bir Vergi Sistemi’ başlıklı bir yazı kaleme aldı. Ak yazısında, “Enflasyonla gayretin yalnızca fiyat artışlarıyla hudutlu kalamayacağı ortada. Yapılan fiyat artışlarının daha yenilikçi fikir ve uygulamalarla desteklenmesi gerekiyor. Bu doğrultuda tahminen de birinci icraat; daha adil bir vergi sisteminin inşa edilmesi” ifadelerini kullandı.
İşte Vefa Ak’ın o yazısı:
Enflasyon, dünya ve Türkiye iktisadında son yılların en besbelli ve karmaşık meselelerinden biri haline geldi. Hiç elbet bu şiddetli devirden en fazla etkilenen kesim, ülkemizin çalışan nüfusu. Yani sabit gelirliler, ücretliler ve emekliler… Aktüel istatistiki bilgilere nazaran; Türkiye’de fiyatlı çalışan sayısı neredeyse 15 milyona ulaşmış bulunuyor. EYT sonrası bir o kadar da emekli nüfusumuz var artık. Milyonlarca sabit gelirli vatandaş, enflasyonist rüzgarların ortasında kalmış durumda.
Enflasyon, fiyat gelirlerinin gerçek olarak erimesine neden oluyor ve hane halkının satın alma gücünü azaltıyor. Bu durum, toplumun geniş bir kesitinin refahını olumsuz istikamette etkilemekle kalmıyor, iktisat idaresine de yeni sorumluluklar yüklüyor.
Özellikle son devirde çalışanların refah seviyesine direkt tesir etmek ismine kimi önemli adımlar atıldı. Taban fiyat ve emekli maaşı artışları yanında kimi vergisel istisnalarla, ücretlileri muhafazaya yönelik değerli icraatlar yapıldı.
Peki bu icraatlar kâfi oluyor mu?
Ücretlere Artırım Yapmak Kâfi Mi?
Enflasyonist ortamda hane halkının rahat bir nefes alabilmesi hedefiyle hükümetlerin aldığı önlemler ekseriyetle fiyatlara artırım yapmak formunda tezahür ediyor. Bu birinci bakışta mantıklı bir tahlil üzere görünse de, devamlı yükselen enflasyon nedeniyle fiyatların gerçek kıymeti birkaç ay içinde eriyor ve satın alma gücü tekrar azalıyor.
Peki bizim hükümetimiz ne yaptı? Taban fiyata tarihte emsali görülmemiş oranlarda artırımlar yaptı. Ek olarak, minimum fiyata isabet eden vergiler de kaldırıldı. Bunlar çok değerli ve gerçek adımlardı, lakin gelinen noktada hayat pahalılığının suratı, fiyatlara yapılan artırımları da yetersiz bıraktı.
Merkez Bankası Lideri’nin son açıklamaları, enflasyonla uğraşın kolay olmayacağını gösteriyor. Fiyat artışları bir müddet daha devam edecek ve döviz kurlarının yükselmesi enflasyonu daha da körükleyecek. Taban fiyattaki artışlar, şirketlerin genel fiyat seviyesine yansıyacak, bu da işçi maliyetlerini artıracak. Şirketler de bu maliyet artışını fiyatlara yansıtmak zorunda kalacak. Bu durum, enflasyonun daha da artmasına ve gerçek fiyatların daha da erimesine neden olacak.
Sonuç olarak, artan fiyatların enflasyonu körükleyeceği bir döngü ortaya çıkacak. Bu karmaşık yapı, artık daha derinlemesine düşünmeyi ve farklı tahliller aramayı zorunlu kılıyor. Yani enflasyonu telafi edecek formda fiyatlara artırım yapmak yanında; daha kapsamlı ve tesirli stratejilerin de geliştirilmesi lâzım.
İşe Yeniden Taban Fiyattan Başlanabilir
Bütün ücretlileri yakından ilgilendiren vergi istisnası düzenlemesi, 2021 yılı sonu itibariyle kanunlaşarak yürürlüğe girdi. Buna nazaran bordrolu çalışanların minimum fiyata isabet eden gelirlerinden vergi alınmıyor. Hali hazırda geçerli olan aylık brüt minimum fiyat 13.414,50 lira. SGK kesintileri ile birlikte yapılan aylık net minimum fiyat 11.402 lira olarak hesaplanıyor.
Ancak, bu düzenlemeyle ilgili dikkat çeken bir nokta var. İlgili kanun unsurunda şöyle bir söz mevcut:
“Şu kadar ki, istisnayı aşan fiyat gelirinin vergilendirilmesinde verginin hesaplanacağı gelir dilim fiyatları ve oranları, istisna kapsamındaki fiyatlar da dikkate alınarak belirlenir.”
Bu ne demek?
Yani, taban fiyata isabet eden gelir de kümülatif olarak vergi dilimine dahil ediliyor. Gelir arttıkça, vergi tarifesinde bir üst gelir dilimine geçiyorsunuz, yani daha yüksek oranda vergi ödüyorsunuz. Dolayısıyla toplam gelir arttıkça minimum fiyat istisnasının yararı da görece azalmış oluyor.
İşte tam da bu noktada bir adım atılabilir.
Bu sorunu çözmek için, yıllık minimum fiyatın toplam fiyatının vergi dilimi hesabına dâhil edilmemesi gerekiyor. Bunun için gelir vergisi tarifesinde bir değişiklik yapılabilir. Mesela, yalnızca fiyat gelirleri için geçerli olmak üzere, yıllık toplam minimum fiyat için %0 oranında bir başlangıç dilimi oluşturulabilir. Yahut minimum fiyata isabet eden yıllık fiyat fiyatı vergi dilimi hesabına sokulmaz formunda bir yasal düzenleme yapılabilir.
Başka Ne yapılabilir?
Bildiğiniz üzere vergi dilimleri, %15 oranından başlayıp sırasıyla %20, %27, %35 ve %40 halinde ilerliyor. Bu oranlar, gelir seviyesi arttıkça artıyor ve böylelikle daha yüksek gelir grubundakilerden daha fazla vergi alınıyor. Lakin mevcut durumda, bilhassa düşük ve orta gelir kümesindeki vatandaşların, enflasyon karşısında daha çok korunmaya gereksinimi olduğu aşikâr.
Bu bağlamda, mevcut vergi dilimlerinin yine düzenlenmesi düşünülebilir. %10, %15, %20, %25, % … üzere daha dar bantlarda artan bir tarife kurgulanabilir. Bu biçimde, daha fazla kademe sağlanarak daha yavaş artan oranlar oluşturulabilir. Bu yaklaşım, bir üst vergi dilimine geçmenin maliyetini azaltabilir ve düşük gelir kümesindeki vatandaşların enflasyonist baskılardan daha az etkilenmesine yardımcı olabilir.
Tarifenin Güncellenmesi Meselesi
Gelir vergisi tarifesi yıllık olarak güncelleniyor. Örnek vermek gerekirse, 2022 yılı için gelir vergisinin birinci diliminde 32.000 TL olarak belirlenen ölçü, bu yıl 70.000 TL’ye yükseltildi. Bu, %122’lik yine değerleme oranında, hayli dikkat cazibeli bir artışı tabir ediyor. Ne var ki, gelinen noktada tarifedeki gelir sayılarının çok küçük kaldığını görüyoruz.
Asgari fiyat Temmuz ayında, 12 aylık devir itibariyle %107 oranında arttı. TÜİK’in açıkladığı TÜFE artışının %40 olduğunu göz önüne aldığımızda taban fiyatın gerçek manada % 67 arttığını söyleyebiliriz.
Bu ortada hem kamuda hem özel bölümde orta artırımlar yapıldı. Bu artırımlar aslında üst gelir dilimlerine çok daha çabuk geçilmesini beraberinde getirmiş oldu. Orta artırımlara karşın tarifenin yıl boyunca sabit kalması, ücretlinin brüt fiyatının artmasına karşın net fiyatının sabit kalmasına, hatta azalmasına neden olabiliyor. Net fiyatla çalışanlar için artırım yapılması halinde, oluşan vergi yükü patronun sırtında kalıyor. Kamuda ise yıl sonuna hakikat ele geçen net fiyat azalıyor.
Açıkçası, fiyat zamlandıkça vergi de zamlanıyor üzere bir durum ortaya çıkıyor.
Bu durum, tarifenin yıllık olarak değil, kelam gelimi 6 aylık dönemlerle güncellenmesi üzere, daha geniş bir vergi tarifesi revizyonu muhtaçlığını ortaya koyuyor. Aksi takdirde mevcut tarife yapısıyla çalışanların haklarını korumak pek mümkün görünmüyor. Ayrıyeten patronlara de önemli manada vergisel yük biniyor.
Bütçenin Mevcut Durumu ve Vergi Yükünün Daha Adil Dağılımı
Son devirde, yıllardır rastlanmayan boyutlarda vergi artışları yaşandı. Kurumlar vergisi, KDV, ÖTV ve harçlar üzere ana vergi kalemlerinde önemli oran ve ölçü artışları gerçekleştirildi. Bu durumun çok kolay bir münasebeti bulunuyor: Bütçemiz ne yazık ki açık veriyor.
Ancak bu açığı kapatma eforu içinde yapılan vergi artışlarının enflasyonu körükleyeceği aşikâr. Yüksek vergiler, talebi sınırlayarak enflasyonu muhakkak bir ölçüde denetim altına alabilir, lakin bu durumu şimdiden kesin bir formda ölçümlemek güç.
Enflasyon, ekseriyetle sıradan vatandaşı ve ücretlileri etkiliyor. O nedenle vergi siyasetinin bu bölümü en az etkileyecek halde kurgulanması gerekiyor. Şayet vergi alınacaksa, bu yükün toplum içinde adil bir formda dağıtılması gerekiyor.
EN AZ VERGİ YÜKÜ OLAN ÜLKELERDEN BİRİ TÜRKİYE
Hükümetin ortaya koyduğu Orta Vadeli Plan’a nazaran, 2023-2025 yılları ortasında merkezi idare bütçesinde vergi gelirlerinin Ulusal Hasıla’ya oranının %17 civarında olması öngörülüyor. OECD istatistiklerine nazaran Türkiye, vergi yükünün en az olduğu ülkelerden biri.
Ancak bütçe sayılarımıza göz attığımızda, ücretlilerden alınan verginin bütçedeki hissesinin hiç de az olmadığını görüyoruz. Özcesi, OECD istatistiklerine nazaran toplam vergi yükü az görünse de, bu yükün toplum içinde adil bir biçimde dağılımı konusunda problemlerimiz var. Artık bunu kabullenmemiz gerekiyor. Ücretlilerden daha az vergi almanın bütçeye ek yük getireceği kesin olsa da, daha adil bir vergi sistemi oluşturmak için artık daha cesaretli adımların atılması kaçınılmaz.
Ez cümle, ülkemizin ekonomik şartları daima değişiyor ve vergi sisteminin de bu değişimlere süratle ayak uydurması gerekiyor.
Son Sözler
Vatandaşın ekonomik refahını artırmak için neler gerekli? Alınan önlemler kâfi mi? Daha neler yapılabilir?
İşte bu soruların cevaplarını, daima birlikte düşünmeli ve tartışmalıyız.
Enflasyonla çabanın yalnızca fiyat artışlarıyla hudutlu kalamayacağı ortada. Yapılan fiyat artışlarının daha yenilikçi niyet ve uygulamalarla desteklenmesi gerekiyor. Bu doğrultuda tahminen de birinci icraat; daha adil bir vergi sisteminin inşa edilmesi.
Neden bu türlü söylüyorum?
Çünkü enflasyon, yalnızca bir iktisat siyaseti sorunu değil, tıpkı vakitte toplumsal bir adalet problemidir.