Merkez Bankası açıkladı: Sadeleşme adımları kademeli olarak sürdürülecek

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Para Siyaseti Heyeti (PPK) toplantı özetinde, “Enflasyon görünümünde besbelli düzgünleşme sağlanana kadar mali sıkılaştırma gerektiği vakitte ve gerektiği ölçüde kademeli olarak güçlendirilecektir” tabirine yer verildi.

TCMB’nin 24 Ağustos 2023 tarihli PPK toplantı özetinde şöyle denildi:

“Küresel enflasyon yakın periyotta gerileme gösterirken, hala uzun periyot ortalamalarının ve merkez bankalarının amaçlarının üzerinde seyretmektedir. Gelişmiş iktisatların tüketici enflasyonları bir evvelki PPK periyoduna nazaran yüzde 4,91 seviyesinden yüzde 4,08 düzeyine gerilerken, gelişmekte olan ülkelerde tüketici enflasyonu, Rusya, Türkiye, Hindistan üzere görece büyük iktisatların tesiriyle, yüzde 5,41 seviyesinden, yüzde 5,84 seviyesine yükselmiştir. Son 10 yıllık devirde ise ortalama enflasyon gelişmiş ekonomilerde yüzde 2,2 ve gelişmekte olan ekonomilerde yüzde 5,6 düzeyinde gerçekleşmiştir. Enflasyon, gelişmiş ülkelerde yüzde 2; gelişmekte olan ülkelerde ise ortalama yüzde 3,5 olan amaç oranların besbelli olarak üzerinde seyretmeye devam etmektedir. 2023 yılı son çeyrek ortalama yıllık enflasyonun gelişmiş ekonomilerde yüzde 3,1, gelişmekte olan ülkelerde ise yüzde 6,2 düzeyinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Bir evvelki PPK periyoduna nazaran çekirdek enflasyon gelişmiş ülkelerde yüzde 5,02’den yüzde 4,74’e gerilerken, gelişmekte olan ülkelerde ise yüzde 6,03 seviyesinde yatay seyretmiştir. ABD ve Euro Bölgesinde 2023 yılı son çeyrek ortalama yıllık enflasyon beklentisi sırasıyla yüzde 3,1 ve yüzde 3,0 iken; çekirdek enflasyon beklentisi sırasıyla yüzde 3,6 ve yüzde 4,1 düzeyindedir.

Emtia fiyatları son devirde başta petrol fiyatları olmak üzere enerji emtia fiyatları kaynaklı yükselmektedir. Emtia Fiyat Endeksinin mevcut düzeyi son on yılın ortalamasının yüzde 30,6 üzerindedir. Endeks geçen yıl ulaştığı en yüksek düzeye nazaran yüzde 26,2 gerilemiştir. Misal halde geçen yıl ulaştığı zirve noktasına nazaran yüzde 10,9 gerileme kaydeden Ziraî Emtia Fiyat Endeksi son on yılın ortalamasının yüzde 16,6 üzerindedir. Bu durum, besinin tüketici sepeti içerisindeki yüksek hissesi nedeniyle enflasyon üzerinde hala tesirli olmaktadır.

Çekirdek enflasyonun ve enflasyon beklentilerinin yüksek düzeyleri global enflasyonun bir müddet daha merkez bankalarının maksatlarının üzerinde seyretmeye devam edeceğini ima etmektedir. Bu nedenle, dünyanın birçok ülkesinde merkez bankaları nakdî sıkılaştırma sürecine devam etmektedir. Takip edilen 12 gelişmiş ülke merkez bankası son 18 ayda toplamda 138 toplantı yapmış, bu toplantıların 97 adedinde siyaset faizleri artırılmıştır. (1) Birebir devirde takip edilen 15 gelişmekte olan ülke merkez bankası toplamda 205 toplantı yapmış, bu toplantıların 100 adedinde siyaset faizleri artırılmıştır. Uygulanan para siyasetinin sonuçları finansal şartlara da yansımaya başlamış ve merkez bankalarının finansman ve kredi şartlarındaki sıkılaşmaya yönelik vurguları güçlenmiştir. Bununla birlikte, enflasyonun artmaya başladığı devirde faiz artırım döngülerine erken ve güçlü adımlarla başlayan ve kararlılıkla uygulayan Brezilya ve Şili merkez bankaları, tüketici enflasyonunda meydana gelen düşüş ile faiz indirim süreçlerine başlamışlardır. Buna rağmen, enflasyonun yüksek düzeyleri ve merkez bankalarının siyaset irtibatları göz önüne alındığında, kelam konusu ekonomilerde mali sıkılığın devam edeceği beklenmektedir.

Küresel büyüme görünümündeki yatay seyre karşın, görece güçlü talep ve işgücü piyasalarındaki sıkılık devam etmektedir. Türkiye’nin dış ticaret ortaklarının ihracat hisseleriyle yüklendirilen global büyüme endeksi bir evvelki PPK toplantısı devrine kıyasla hayli hudutlu bir seviyede artış kaydetmiştir. Endeksin 2023 yılı için varsayım edilen büyüme oranı ocak ayındaki taban düzeyin yaklaşık 0,5 puan üzerinde yüzde 1,8 seviyesindedir. Bununla birlikte, kelam konusu endeksin 2022 yılındaki yüzde 3,5 olan büyüme oranı göz önüne alındığında, Türkiye’nin dış talep görünümünde yıllık bazda kayda bedel bir yavaşlama gözlenmektedir. Global PMI datalarında haziran ayında yaşanan düşüş eğilimi temmuz ayında da devam etmiştir. Temmuz ayında global imalat sanayi PMI verisi bir evvelki aya ilişkin 48,7 seviyesini korurken global hizmetler PMI verisi 1,2 puan azalmış ve 52,7 olarak gerçeklemiştir. Böylelikle, global bileşik PMI göstergesi temmuz ayında bir evvelki aya kıyasla 1 puan gerilemiş ve 51,7 olmuştur. Temmuz ayında hem gelişmiş ülkelerin hem de gelişmekte olan ülkelerin bileşik PMI datalarının gerilediği gözlenmektedir. Çin’de bileşik PMI göstergesi temmuz ayında gerileme eğilimini sürdürerek 0,7 puan düşmüş ve 51,9 seviyesinde gerçekleşmiştir. İmalat kesimi PMI verisi 1,3 puan azalarak 49,2 seviyesi ile eşik pahasının altına inerken hizmetler PMI verisi 54,1 seviyesinde nispeten yatay seyretmiştir. Türkiye’nin kıymetli ticaret ortaklarından Euro Bölgesine ilişkin bileşik PMI göstergesindeki gerileme ağustos ayında da devam etmiş ve kelam konusu gösterge 1,6 puan azalarak 47 olmuştur. İmalat dalı PMI göstergesi ağustos ayında 1 puan yükselmesine karşın 43,7 olan seviyesi ile salgının birinci dalgasının atlatıldığı 2020 yılının haziran ayından beri en düşük düzeylerinden birine ulaşmıştır. Bilhassa hizmetler PMI göstergesi ağustos ayında da gerilemeye devam etmiş ve 2,6 puan azalarak 48,3 seviyesi ile eşik bedelinin altına inmiştir.

Gelişmekte olan ülkelere yönelen portföy akımları haziran ayında, güzelleşen risk algısına bağlı olarak devam etmiştir. 2023 yılı birinci yarısında pay senedi piyasalarına yaklaşık 54,2 milyar dolar fon girişi olurken, borç senetleri piyasalarından yaklaşık 2,4 milyar dolar fon çıkışı olmuştur. Temmuz ayı başından 11 Ağustos tarihine kadar 1,3 milyar doları pay senedi piyasalarına olmak üzere toplam 3 milyar dolar fon girişi olmuştur.

Enflasyon Gelişmeleri

Ülkemizde yıllık enflasyon 2022 yılının ekim ayında ulaştığı doruğa kıyasla 37,7 puan gerilemekle birlikte tekrar artış eğilimine girmiştir. Tüketici fiyatları temmuz ayında yüzde 9,49 oranında yükselmiş, yıllık enflasyon yüzde 9,62 puan artışla yüzde 47,83 düzeyinde gerçekleşmiştir. Yakın periyoda ait göstergeler enflasyonun ana eğiliminde yükselişin sürdüğüne işaret etmektedir. Bu gelişmede yurt içi talepteki güçlü seyir, fiyat ve kur kaynaklı maliyet istikametli baskılar, hizmet enflasyonundaki katılık ve vergi düzenlemeleri belirleyici olmaktadır. Döviz kuru ve milletlerarası gelişmeler sonucunda akaryakıt fiyatlarında artış suratının artması da direkt ve dolaylı kanallarla enflasyondaki yükselişe ek tesir yapmış ve genele yayılmasına katkıda bulunmuştur. Hakikaten öncü göstergeler, temmuz ayının akabinde ağustos ayında da genele yayılan, yüksek fiyat artışlarının gerçekleştiğine işaret etmektedir.

Alt kümelerin yıllık enflasyona katkıları, hizmet kümesinde 15,00 puandan 17,85’e (2,86 puan artış); temel mal kümesinde 10,49 puandan 12,95’e (2,46 puan artış); güç kümesinde -2,64 puandan -0,39’a (2,25 puan artış); besin ve alkolsüz içecekler kümesinde 13,56 puandan 15,27’ye (1,71 puan artış); alkol, tütün ve altın kümeleri toplamında 1,81 puandan 2,15’e (0,34 puan artış) yükselmiştir.

Gıda ve alkolsüz içecekler kümesi fiyatları temmuz ayında yüzde 7,71 oranında artmış, yıllık enflasyon 6,80 puan yükselerek yüzde 60,72 olmuştur. Besinde fiyat artışlarının küme geneline yayıldığı izlenmiştir. Besin fiyatlarının mevsimsellikten arındırılmış aylık artış oranı bir evvelki aya kıyasla yükselirken, bu gelişmede taze meyve ve zerzevat fiyatları tesirli olmaya devam etmiştir. Öteki işlenmemiş besinde kırmızı et, kuruyemiş ve patates dikkat çeken kalemler olmuştur. İşlenmiş besin fiyatları aylık bazda yüzde 6,08 oranında yükselmiştir. Ekmek ve tahıllar kalemi bu artışta öne çıkarken, yaş çay alım fiyatlarına bağlı olarak çay fiyatları yükselmeye devam etmiştir. Son aylarda düşüş gözlenen süt ve süt eserlerinde bu periyotta tekrar fiyat artışı izlenmiştir.

Enerji fiyatları temmuz ayında yüzde 12,73 oranında artmış, küme yıllık enflasyonu 13,66 puan yükselerek yüzde -2,86 olmuştur. Güç kümesi aylık enflasyonunu fiyatı yüzde 29,04 oranında yükselen akaryakıt kalemi sürüklemiştir. Milletlerarası ham petrol fiyatları ve döviz kuru gelişmeleriyle birlikte ÖTV düzenlemesi akaryakıt fiyatlarında güçlü artışı beraberinde getirmiştir. Akaryakıt fiyatları mayıs ayının başından bir evvelki PPK toplantısına kadar yüzde 57,35 artarken, bu devirden 23 Ağustos tarihine kadar ek olarak yüzde 14,34 daha yükselmiştir. Akaryakıt fiyatlarındaki artış direkt tesirinin yanı sıra nakliyat maliyetleri üzerinden dolaylı olarak da tüketici enflasyonunu olumsuz etkilemektedir.

Hizmet fiyatları temmuz ayında yüzde 9,81 oranında yükselmiş, küme yıllık enflasyonu 10,20 puan artışla yüzde 69,65 olarak gerçekleşmiştir. Güçlü fiyat artışları küme geneline yayılırken yıllık enflasyon tüm alt kümelerde yükselmiştir. Temmuz ayında taban fiyat düzenlemesi ve besin fiyatlarında süregelen olumsuz görünümün yanı sıra güçlü turizm talebi sonucunda lokanta-otel alt kümesinde fiyatlar yüzde 11,92 oranında artış kaydetmiştir. Taban fiyat artışı ve kur gelişmelerine bağlı olarak başka hizmetler alt kümesinde fiyatlar yüzde 10,27 oranında yükselmiştir. Öbür hizmetler alt kümesinde ferdî ulaşım araçlarının bakım ve tamiri ile sıhhat hizmetleri öne çıkan kalemler olmuştur. Akaryakıt fiyatlarındaki bariz artışlar ulaştırma hizmetlerini olumsuz etkilemiş ve alt küme fiyatları yüzde 10,03 oranında yükselmiştir. Kira alt kümesinde aylık artış temmuz ayında bir ölçü daha güç kazanmış ve yüzde 7,67 düzeyinde ölçülmüştür. Haberleşme hizmetlerinde fiyat artışı yüzde 3,74 ile öteki alt kümelere kıyasla daha sonlu olmuştur.

Temel mal fiyatları temmuz ayında yüzde 9,40 oranında yükselmiş, küme yıllık enflasyonu 7,56 puan artışla yüzde 44,25 olmuştur. Temmuz ayında yıllık enflasyon güçlü mallarda daha bariz olmak üzere tüm alt kümelerde yükselmiştir. Türk lirasındaki kıymet kaybı, vergi ve fiyat artışlarının yanı sıra canlı talep şartlarını takiben sağlam mal (altın hariç) alt kümesinde aylık fiyat artışı yüzde 12,49 ile evvelki aya kıyasla güçlenmiş, bu gelişmede temmuz ayında da araba öne çıkan kalem olmuştur. Emsal eğilim öbür temel mallarda da gözlenmiş, genele yayılan artışlar sonucunda alt küme fiyatları yüzde 8,73 oranında yükselmiştir.

Alkollü içecekler ve tütün eserleri kümesinde fiyatlar yüzde 11,17 oranında yükselmiş, bu kümede yıllık enflasyon 5,68 puan artışla yüzde 46,58 olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmede, vergi ayarlamaları belirleyici olmuştur. Yılın birinci yarısında gerçekleşen üretici fiyatları artışının maktu ve taban maktu vergilere yansıtılmasına ek olarak KDV artışı küme genelinde fiyatları üste çekmiştir.

Enflasyonun ana eğilimi temmuz ayında bariz bir formda yükselmiştir. Mevsimsellikten arındırılmış aylık artışlar B ve C göstergelerinde bir evvelki aya kıyasla değerli ölçüde yükselirken, bu görünüm alternatif çekirdek enflasyon göstergeleri tarafından da teyit edilmektedir. Mevsimsellikten arındırılmış B ve C endekslerinin üç aylık ortalama artışları 2022 yılının şubat ayında sırasıyla yüzde 8,8 ve yüzde 8,4 ile en yüksek noktasına çıkarken, 2023 yılı temmuz ayı prestijiyle yüzde 5,1 ve yüzde 5,7 düzeylerinde gerçekleşmiştir. Temmuz ayında B ve C endeksinin mevsimsellikten arındırılmış artış oranları sırasıyla yüzde 9,2 ve yüzde 9,8 olarak ölçülmüştür (önceki ay yüzde 3,2 ve yüzde 3,6).

Öncü göstergeler talep, fiyat, döviz kuru, vergiler ve bozulan fiyatlama davranışları kanallarıyla oluşan yüksek aylık fiyat artışlarının ağustos ayında da devam edeceğine işaret etmektedir. Buna bağlı olarak, yıllık enflasyonun da değerli ölçüde yükseleceği kestirim edilmektedir.

Talep ve Üretim

Yılın ikinci çeyreğine ait bilgiler, iktisadi faaliyetin bilhassa iç talep kaynaklı güçlü seyrini sürdürdüğünü teyit etmektedir. Haziran ayında perakende satış hacim endeksi yıllık bazda yüzde 23,2 oranında yükselerek artış eğilimini sürdürmüş, çeyreklik bazda artış ise yüzde 5,2 oranında gerçekleşmiştir. Kartla yapılan harcamalardaki artış eğilimi temmuz ayında da devam etmiş, mevsimsellikten arındırılmış olarak yerli kartlarla yapılan harcamalar aylık bazda yüzde 12 oranında güçlü bir artış gerçekleştirmiştir. İmalat sanayi firmalarının temmuz ayındaki kayıtlı siparişlerine bakıldığında iç piyasa siparişlerinin yıllık bazda 8,4 puan ile kuvvetli artış kaydettiği görülmektedir. Öncü göstergeler iç piyasa siparişlerindeki canlı seyrin ağustos ayında gücünü koruduğuna işaret etmektedir. Firma görüşmeleri ise yüksek oranlı fiyat artışlarının da tesiriyle sektörel seviyede sonlu ivme kayıplarına işaret etmektedir.

Haziran ayında sanayi üretim endeksi, mevsim ve takvim tesirlerinden arındırılmış olarak aylık bazda yüzde 1,6 oranında artmış, çeyreklik bazda ise yüzde 2,3 oranında yükselerek sarsıntı kaynaklı üretim kayıplarının telafi edildiğine işaret etmiştir. Benzeri formda, temmuz ayında mevsimsellikten arındırılmış olarak imalat sanayi kapasite kullanım oranı, aylık bazda 0,3 puan artarak son on ayın en yüksek düzeyi olan yüzde 76,9 düzeyinde gerçekleşmiştir. Ağustos ayına ait öncü göstergeler de imalat sanayine ait kelam konusu görünümün sürdüğüne işaret etmektedir. Yeni datalar, zelzele bölgesinde ekonomik faaliyetin beklenenden süratli toparlanmasını sürdürmesiyle afet kaynaklı daralmanın büyük ölçüde telafi edildiğini göstermektedir.

Haziran ayı prestijiyle mevsimsellikten arındırılmış istihdam çeyreklik bazda yüzde 0,5 oranında artarak 31,5 milyon düzeyinde gerçekleşmiş ve afet öncesindeki ortalama çeyreklik istihdam düzeyini de aşmıştır. Bu devirde işgücüne iştirak oranı yüzde 53,4 düzeyinde yatay seyretmiş, işsizlik oranı ise 0,3 puan azalarak yüzde 9,7 oranı ile 2014 yılının ikinci çeyreğinden bu yana en düşük seviyeye gerilemiştir. Yüksek frekanslı bilgiler işgücü piyasasında talebin gücünü koruduğuna işaret etmektedir.

Haziran ayında yıllıklandırılmış cari süreçler açığı dış ticaret açığındaki güzelleşmeye paralel olarak evvelki aydaki düzeyine kıyasla 3,3 milyar dolar düşüşle 56,5 milyar dolara gerilemiştir. Bu düşüş hizmetler istikrarındaki güçlü seyir ve evvelki seneye kıyasla güç fiyatlarında süregelen gerilemeye ek olarak haziran ayında ithalatta gözlenen kayda bedel düşüşün tesiriyle gerçekleşmiştir. Haziran ayı prestijiyle yıllıklandırılmış olarak ödemeler istikrarı tarifli dış ticaret açığı evvelki yılın birebir devrindeki düzeyine nazaran 42,5 milyar dolar artarak 99,3 milyar dolara yükselmiştir. Tıpkı periyotta yıllıklandırılmış hizmetler fazlası 9,6 milyar dolar artarak 51,9 milyar dolara çıkmıştır. Mali şartların ve beklentilerin tesiriyle artan altın ithalatı cari açıktaki artışta kıymetli rol oynamaktadır. Temmuz ayı süreksiz dış ticaret bilgilerine nazaran yılın birinci yedi ayında altın ithalatı bir evvelki yılın birebir devrine kıyasla 12,5 milyar dolar artışla 19,4 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. 2023 yılında cari açığın seyri üzerinde kritik kıymete sahip olan altın ithalatının artış suratını azaltmaya yönelik alınan önlemlerin tesiri yakından takip edilmektedir. Yurt içi talepteki güçlü seyir tüketim malları ithalatı kanalıyla cari süreçler açığını artırıcı tesirde bulunmaktadır. Temmuz ayına ait süreksiz dış ticaret bilgileri ihracatın bayram tatili kaynaklı olarak teslimatların öne çekilmesi nedeniyle temmuz ayında gerilediğine işaret ederken, ithalat tarafında tüketim malları ithalatı başta olmak üzere tüm alt mal kümeleri bazında haziran ayındaki düşüşlerinin üzerinde artışlar kaydedildiğini göstermektedir. Öte yandan ağustos için yüksek frekanslı bilgiler mevsimsellikten arındırılmış olarak ihracatta toparlanmaya karşılık, ithalatta nispeten yatay seyrin korunduğunu ima etmektedir.

Beklentilerin üzerinde ve yıl geneline yayılmış seyreden turizm gelirleri cari istikrara katkı sunmaya devam etmektedir. Seyahat gelirleri yılın birinci altı ayında bir evvelki yılın birebir periyoduna nazaran 3,3 milyar dolar artarak 18,9 milyar dolar düzeyine ulaşmıştır. Yabancı ziyaretçi sayıları da emsal biçimde yılın birinci yarısında bir evvelki yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 22,9 oranında artarak 18,8 milyon kişi düzeyinde gerçekleşmiştir.

Maliyet Koşulları

2022 yılının ikinci yarısından itibaren gerileyen global emtia fiyatları girdi fiyatı kanalıyla tüketici enflasyonundaki düşüşü desteklerken, son devirde güç alt kümesinde fiyat artışları dikkat çekmektedir. Güç alt kümesindeki fiyat artışları ham petrol ile hudutlu kalmamış, propan ve bütan ile kömür kalemlerinde de izlenmiştir. Güç alt kümesi dışlandığında memleketler arası emtia fiyatları temmuz ayında yatay seyrederken genel endeks yüzde 4,41 oranında artış kaydetmiştir. Bu periyotta, döviz kuru ve işgücü maliyetindeki artışlar üretici fiyatları üzerinde baskı oluşturan temel ögeler olmuştur.

Yurt içi üretici fiyatları aylık artışı yüzde 8,23 ile evvelki aya kıyasla yükselmiş, yıllık üretici enflasyonu 4,08 puan artışla yüzde 44,50 olarak gerçekleşmiştir. Bu periyotta, sermaye (yüzde 11,67), sağlam tüketim (yüzde 10,37) ve orta malları (yüzde 8,93) yüksek aylık fiyat artışları ile öne çıkan alt kümeler olmuştur.

Ağustos ayında global arz zincirindeki baskılara dair göstergeler ölçülü seyrini korurken memleketler arası nakliyecilik maliyetlerinde artış izlenmektedir. Global Arz Zinciri Baskı Endeksi temmuz ayında da tarihî ortalamasının yaklaşık bir standart sapma altında paha almıştır. Ağustos ayında güç hariç emtia fiyatları bir ölçü gerilerken, güç alt kümesindeki artışlar, temmuz ayına emsal formda, genel endeksi üste çekmektedir.

2023 yılı temmuz ayında minimum fiyatta yapılan güncellemeye memur ve kamu emekçi fiyatlarındaki düzenlemelerin eşlik etmesi ve fiyatlardaki artışın genele yayılması sonucu yılın ikinci yarısında enflasyon üzerinde başta maliyet kanallı tesirler olmak üzere üst istikametli baskıların güçlü olacağı öngörülmektedir.

Türk lirasındaki paha kaybının, fiyatlarda genele yayılan artışın ve vergi düzenlemelerinin yakın periyotta enflasyon üzerinde maliyet istikametli baskı oluşturmaya devam edeceği öngörülmektedir. Kelam konusu etmenlerden tüketici fiyatlarına geçişkenliğin bilhassa enflasyon beklentilerinin bozulduğu periyotlarda daha güçlü gerçekleştiği görülmektedir.

Hizmet Enflasyonunda Katılık

Hizmet kesiminde yılın birinci yarısında yüksek seyir izleyen fiyat artışları temmuz ayıyla birlikte güçlenmiştir. Mallara kıyasla atalet sergileyen hizmet dalında aylık artışlar 2022’ye kıyasla yüksek seyretmektedir. Mevsimsellikten arındırılmış tüketici fiyat artışlarının son üç aylık ortalaması B göstergesinde yüzde 5,1 iken, hizmetlerde yüzde 5,7’dir. Buna ek olarak hizmet dalına ilişkin yayılım endeksi tarihi ortalamasının değerli ölçüde üzerinde seyrederek artışların bölüm geneline yayıldığını göstermektedir.

Gıda, fiyat ve turizm kaynaklı gelişmelerden değerli ölçüde etkilenen lokanta ve otel alt kümesinde aylık artışlar süreklilik gösteren bir görünüm arz etmektedir. Asgari ücret ve besin fiyatlarının yakın devir gerçekleşmeleri dikkate alındığında, dalın izleyen aylarda yüksek fiyat artış eğilimini müdafaası beklenmektedir.

Kira, eğitim, sıhhat, eğlence-kültür başta olmak üzere muhakkak hizmet kalemleri geçmiş tüketici enflasyonuna dönük fiyatlama davranışı sergileyerek, enflasyonist tesirlerin uzun bir vakte yayılmasına neden olmaktadır. Tüketici enflasyonunda yakın devirde beklenen görünümle birlikte, geçmiş enflasyona endeksleme eğilimi besbelli olan kalemlerde enflasyonun bir müddet daha yüksek seyretme riski bulunmaktadır.

Akaryakıt fiyatları başta ulaştırma hizmetleri olmak üzere tüketici fiyatları üzerinde gerek üretim girdisi gerekse nakliyat maliyetleri kanalıyla değerli bir tesir oluşturma potansiyeline sahiptir. Akaryakıt fiyatlarında yakın devirde döviz kuru, ham petrol fiyatları ve vergi artışı kaynaklı olarak kaydedilen besbelli artışın, ulaştırma hizmetleri fiyatları üzerinde önümüzdeki periyotta baskı oluşturmaya devam edeceği kestirim edilmektedir.

Vergi Düzenlemeleri

Kurul, vergi düzenlemelerinin kısa vadede enflasyon üzerinde ek olumsuz tesir yapacağını öngörmektedir. Bununla birlikte, vergi artışlarının tesirinin süreksiz olacağı, talep ve mali disiplin üzerindeki olumlu tesirlerle bir ölçü dengeleneceği değerlendirilmiştir.

Temmuz ayında yükseltilen KDV oranlarının fiyatlar üzerindeki tesirinin gün hesabı nedeniyle ağustos ayında ve firmaların fiyat değiştirme sıklığına bağlı olarak da önümüzdeki aylarda zayıflayarak da olsa devam edeceği öngörülmektedir.

Akaryakıtta maktu ÖTV fiyatları artırılmıştır. Maktu ÖTV artışı gerek direkt gerekse dolaylı olarak tüketici enflasyonunu olumsuz istikamette etkilemektedir. Vergi artışlarının kur gelişmeleri ve milletlerarası ham petrol fiyatlarındaki yükselişle birebir periyotta gerçekleşmesi sonucunda, başta ulaştırma hizmetleri ve besin kalemleri üzerinde olmak üzere, dolaylı tesirlerin süratli bir formda gerçekleştiği izlenmektedir. Son devirde, yönetilen ulaştırma hizmetleri kalemlerinde fiyat artışları sıklaşırken, taze meyve ve sebzede mevsimsel eğilimin bilakis fiyatların yükselmesinde akaryakıt kaynaklı gelişmelerin de kıymetli rol oynadığı bedellendirilmektedir.

Enflasyon Beklentileri

Vergi ve yönetilen fiyat artışları, taban fiyat düzenlemesi ve kur gelişmeleri üzere iktisadın olağan enflasyon periyotlarında süreksiz görülen şokların, yüksek enflasyon ortamında beklentiler ve enflasyon ataleti üzerinden beklenenden daha uzun periyodik olumsuz tesirleri olabileceği bedellendirilmektedir. Kelam konusu ögelere ilaveten temmuz ve sonrasında akaryakıt fiyatlarında devam eden yükselişin de tesiriyle, enflasyon beklentilerinde ve fiyatlama davranışlarında öngörülenin üzerindeki bozulma, enflasyon görünümüne dair üst taraflı riskleri canlı tutmaktadır. Manşet enflasyon yayılım endeksi temmuz ayında daha olumsuz bir görünüm sergilemiş ve tarihi ortalamasının yaklaşık üç standart sapma üzerinde paha almıştır.

Ağustos ayı Piyasa İştirakçileri Anketi sonuçlarına nazaran on iki ay sonrasına ait enflasyon beklentisi yüzde 33,21’den 8,80 puan artışla yüzde 42,01; gelecek yirmi dört ay sonrasına ait enflasyon beklentisi yüzde 19,04’den 3,50 puan yükselişle yüzde 22,54; beş yıl sonrasına ait enflasyon beklentisi ise yüzde 8,86’dan 1,56 puan üst güncellemeyle yüzde 10,42 olmuştur.

Enflasyonun yıl sonunda Enflasyon Raporu’ndaki (Rapor) kestirim aralığının üst hududuna yakın seyrettikten sonra nakdî sıkılaştırma adımlarının tesiriyle, dezenflasyonun 2024 yılında Rapor ile uyumlu biçimde tesis edileceği öngörülmektedir.

Parasal ve Finansal Koşullar

Kredi büyümesi iç talebi artırarak enflasyon üzerinde risk oluşturmaktadır. 18 Ağustos 2023 prestijiyle, 2022 yılı sonuna kıyasla ferdî kredi bakiyesi kredi kartlarında yüzde 93,7, taşıt kredilerinde yüzde 74,6, muhtaçlık kredilerinde yüzde 31,7, konut kredilerinde yüzde 23,6 olmak üzere toplamda yüzde 49,3 oranında artmıştır. Başka taraftan, son PPK periyodundan bu yana muhtaçlık kredi büyümesi yavaşlama eğilimini sürdürmüştür. Muhtaçlık kredilerinde 14 Temmuz 2023’ten bu yana artış oranı yüzde 0,8 olmuştur. Bu gelişmede kredi büyümesine dayalı menkul değer tesisi uygulamasının kapsamının genişletilmesi tesirli olmuştur. Tıpkı periyotta ferdi kredi kartlarında büyüme yüzde 7 düzeyine gerilese de güçlü seyrini korumuş, yıllık büyüme oranı yüzde 184,2 düzeyinde yatay seyretmiştir. Evvelki PPK periyoduna kıyasla yüzde 3 büyüyen Türk lirası ticari kredilerin yıllık büyüme oranı yüzde 63,5 düzeyinde gerçekleşmiştir.

Önceki PPK devrinden bu yana yatay bir seyir izleyen gereksinim kredisi (KMH hariç) faizleri 18 Ağustos 2023 prestijiyle yüzde 47,1 olarak gerçekleşmiştir. Tıpkı devirde konut kredisi faizleri yüzde 32,6’dan yüzde 36,4’e yükselirken taşıt kredisi faizleri yüzde 41,3’ten yüzde 38,1’e gerilemiştir. Öte yandan Türk lirası ticari kredi faizleri hem birinci kademe faiz hududunun kaldırılması hem de siyaset faizindeki artış ile birlikte geçtiğimiz PPK periyoduna nazaran 632 baz puan artarak yüzde 31,3 olarak gerçekleşmiştir.

Haziran ayından itibaren sadeleşme süreci kapsamında bankacılık sisteminin sağlıklı işleyişini de temin etmek emeliyle alınan tedbirlerle öncelikle Türk lirası ticari kredilerinin akışı tesis edilmiştir. Haziran ayında dal genelinde yüzde 0,3 artış kaydeden Türk lirası ticari krediler temmuz ayında yüzde 2,4 oranında büyümüştür. Bu süreçte düşüş eğilimine giren Türk lirası mevduat faizleri 18 Ağustos haftasında yüzde 24,9 düzeyinde gerçekleşmiştir. Makroihtiyati çerçevede sadeleşme süreci kapsamında atılan son adımlar ve siyaset faizindeki artışla birlikte Türk lirası enstrümanlarına olan talebin artacağı, kredi ve mevduat faizlerinin birlikte yükseleceği ve mali transfer düzeneğinin güçleneceği değerlendirilmiştir.

Doğrudan yabancı yatırımlar, dış finansman şartlarındaki düzgünleşme, rezervlerde süregelen artış ve turizm gelirlerinin cari süreçler hesabına dayanağı fiyat istikrarına güçlü katkıda bulunacaktır.

Son periyotta yapılan mutabakatlar ile teknoloji yatırımlarını ve üretim kapasitesini geliştirecek alanlara ağırlaşacak direkt yabancı yatırımlar önümüzdeki devirde dış finansmanı destekleyecektir.

Yurt içi belirsizliklerin tesiriyle 22 Mayıs 2023 tarihinde 703 baz puan düzeyiyle bu yılın tepe noktasına ulaşan Türkiye’nin 5 yıllık CDS primi, evvelki PPK devrinde 457 baz puan, 23 Ağustos 2023 prestijiyle ise 412 baz puan düzeyine gerilemiştir. Benzeri biçimde, Türk lirasının 1 ay ve 12 ay vadeli kur oynaklıkları evvelki PPK periyotlarındaki 23,6 ve 30,3 puan düzeylerinden sırasıyla 15,2 ve 28,5 puana gerilemiştir. Risk primi ve kur oynaklıklarındaki düşüşlere haziran ayından itibaren 0,48 milyar ABD doları DİBS piyasasına ve 1,75 milyar ABD doları pay senedi piyasasına olmak üzere toplam 2,23 milyar ABD doları net portföy girişi eşlik etmiştir.

TCMB milletlerarası rezervleri haziran ayından itibaren güçlü bir artış eğilimine girmiştir. 2022 yılı sonu prestijiyle 128,8 milyar ABD doları düzeyinden mayıs sonunda 98,5 milyar ABD doları düzeyine gerileyen TCMB brüt milletlerarası rezervleri 18 Ağustos 2023 prestijiyle 117,1 milyar ABD doları düzeyine yükselmiştir.

Para Politikası

Politika faizi, enflasyonun ana eğilimini geriletecek ve enflasyonu orta vadede yüzde 5 maksadına ulaştıracak mali ve finansal şartları sağlayacak biçimde belirlenecektir. Enflasyon görünümü ve üst taraflı riskler göz önüne alındığında Heyet, para siyaseti çerçevesinin yüzde 5 enflasyon gayesini gerçekleştirme kapasitesinin güçlendirilmesi gerektiği değerlendirmesinde bulunmuştur. Fiyat istikrarındaki bozulmanın makroekonomik istikrar ve bilhassa finansal istikrar üzerinde oluşturabileceği risklere de dikkat çekilmiştir. Enflasyon görünümünde besbelli güzelleşme sağlanana kadar mali sıkılaştırma gerektiği vakitte ve gerektiği ölçüde kademeli olarak güçlendirilecektir.

Kurul, dezenflasyonun en kısa müddette tesisi, enflasyon beklentilerinin çıpalanması, fiyatlama davranışlarındaki bozulmanın denetim altına alınması için mali sıkılaştırma sürecinin devamına karar vermiştir. Bu çerçevede, Şura, siyaset faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının yüzde 17,5’ten yüzde 25 seviyesine yükseltilmesine karar vermiştir.

Kurul, mevcut mikro- ve makroihtiyati çerçeveyi, piyasa sistemlerinin fonksiyonelliğini artıracak ve makro finansal istikrarı güçlendirecek halde sadeleştirmektedir. Sadeleşme adımları kademeli olarak sürdürülecek, bu süreçte dönüşümün suratı ve sıralaması tesir tahlilleri ile belirlenmeye devam edecektir. TCMB tarafından yapılan düzenlemelere ait tesir tahlilleri kelam konusu çerçevenin tüm bileşenleri için enflasyon, faizler, döviz kurları, rezervler, beklentiler, menkul değerler ve finansal istikrar üzerindeki yansımalarıyla birlikte bütüncül bir bakış açısıyla kıymetlendirilerek yapılmaktadır.

Bu kapsamda, Türk lirası mevduat hissesinin artırılmasına yönelik düzenlemeler nakdî transfer sistemini güçlendirecektir. Konsey, faiz artırımının yanı sıra, nakdî sıkılaştırma sürecini destekleyecek seçici kredi ve miktarsal sıkılaştırma kararları almaya devam edecektir. Bu kararlarla, temel siyaset aracı olan siyaset faizleri nakdî, finansal şartlar ve beklentileri etkilerken, Türk lirası likidite ve tüketim talebindeki aşırılıkların dengelenmesi ve para siyasetinin aktifliğinin artırılması hedeflenmektedir.

Bireysel kredilerdeki ivmelenmeyle birlikte iç talebin hem direkt hem de cari istikrar üzerinden fiyat istikrarını bozduğu değerlendirilmiştir. Seçici kredi sıkılaştırması kararları sonucunda yurt içi talepte dengelenme sürecinin destekleneceği öngörülmektedir.

Döviz kuru gelişmelerinin tesiriyle kur muhafazalı mevduat hesaplarının kur farkı ödemeleri nedeniyle finansal sisteme girişi gerçekleşen Türk lirası likidite yakından izlenmektedir. Mevcut piyasa şartları ve önümüzdeki periyoda ait likidite projeksiyonları dikkate alınarak yapılan tesir tahlilleri çerçevesinde gerekli adımlar atılmaktadır.

Enflasyon ve enflasyonun ana eğilimine ait göstergeler yakından takip edilecek ve Heyet, fiyat istikrarı temel maksadı doğrultusunda elindeki tüm araçları kararlılıkla kullanmaya devam edecektir.

Kurul, kararlarını öngörülebilir, data odaklı ve şeffaf bir çerçevede almaya devam edecektir.”