Üçer: Ayasofya, cami olmasıyla birlikte gerçek kimliğine kavuştu

Topkapı Sarayı’nda yarım asrı aşkın baş nakkaş olarak çalışan Hamit Üçer’in oğlu ve Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi (MSGSÜ) Meslek Yüksekokulu Mimarlık ve Kent Planlama Kısmı öğretim vazifelisi Üçer, Ayasofya’da babasıyla birlikte yaşadığı, tanıklık ettiği unutulmaz anıları ve tamir sürecinde öğrendiği farklı noktaları AA muhabirine anlattı.

Üçer, babasının vasıtasıyla kalem işi alanında sanatkarlığa başladığını ve işini çok sevdiğini lisana getirerek, babası Hamit Üçer’in bu sanatın öncülerinden olduğunu söyledi.

Henüz küçük yaşlardayken babasıyla Topkapı Sarayı’na gittiğinde, avluda top oynayarak çocukluğunun geçtiğini belirten Üçer, “O sebeple sonrasında içinde büyüdüğümüz bir sanatın uygulamasını yapar olduk. Ben şu an Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi’nde Mimari Onarım programında Gelenek Türk Sanatları Kısmı’nda kalem işi derslerini veriyorum. Bir baba işi mesleğini yürütmenin ayrıyeten gururunu da yaşıyorum.” dedi.

Kaya Üçer, MSGSÜ’den Klasik Türk Sanatları tezhip kısmındaki eğitiminin akabinde, babasının yönlendirmesiyle 3 yıl meslekte diğerlerinin yanında çalıştığını tabir ederek, şöyle devam etti:

“Okulun yaz tatillerinde, babamın yanında çalışmaya başladığımda da birinci işim düşen fırçaları yerden toplamaktı. Aşağıdan boya getirmek, su taşımaktı. Birinci başta ‘ben daima bu işi mi yapacağım’ diyorsun lakin sonra anlıyorsun ki, aslında bu usta- çırak münasebeti eğitimin kıymetli noktalarından biri. O iskeleye alışman, merdivenden inip çıkışın hepsinin bir deneyimi gerekiyor. Babam sanatının yanı sıra bize bu deneyimleri de kazandırdı. İskelede nasıl hareket edileceğini, boyanın nasıl hazırlanacağını bütün bunları el melekesiyle, deneyimle kazanmamızı sağladı.”

“Türkiye’nin ve dünyanın pek çok kutsal mabedinde çalışma imkanı bulmuş şanslı kişilerdeniz”

Ayasofya’nın müze periyodundaki onarımında da babasıyla birlikte misyon aldığını aktaran ve pek çok anıya sahip olduğunu lisana getiren Üçer, şunları kaydetti:

“Ayasofya’da 1980’li yıllarda birinci çelik iskele kurulduğunda ben oradaydım. Hatta ben daha öncesinde Ayasofya’nın içinde ahşap iskele kuruluyken de çalıştım. Geriye dönüp baktığımda Ayasofya’nın onarım merhalelerinde keyifli noktaların içindeymişim. Babamla Ayasofya’nın içindeki kalem işi çalışmaları sırasında bir arada olmak birçok öyküyü de beraberinde getirdi. Mesela Ayasofya’nın kubbesinde çalışırken akşam mesai yapıyoruz, hafif alacakaranlık ve içerisi hayli sessiz ve bir ilahi, dua sesi duymaya başladık. Birinci evvel tek bana mı ses geliyor diye düşündüm. Ardımdaki arkadaş da sesi duydu. Aşağı bakıyoruz, kimse yok. Ayasofya kapalı. Sonra babamın yanına gittik, ‘git Sultanahmet Mescidi’ne birini yolla, bak bakalım orada dua okuyan biri var mı?’ dedi. Yolladık bir elemanı, sonra geldi ve ‘evet, haftaya bir Kur’an-ı Kerim okuma yarışı varmış ona hazırlanıyorlar’ deyince, babam da ‘işte yanıtınızı aldınız’ dedi. Yani Ayasofya ile Sultanahmet ortasında yer altındaki kanallar ile o sesin bize ulaşması pek çok noktaya çekilebilir, lakin bizim için o an bir kaygı unsuruydu.”

“Ayasofya gerçek kimliğine kavuştu”

Üçer, Ayasofya’nın mescide dönüşmesinin memnunluk verici olduğunu söyleyerek, şu değerlendirmelerde bulundu:

“Biz Türkiye’nin ve dünyanın pek çok kutsal mabedinde çalışma imkanı bulmuş şanslı kişilerdeniz. Babamın 1960’lı yıllarda Mescid-i Aksa’da yaptığı tamirler da var. Süleymaniye Mescidi’nde yaptığımız çalışmalar da. Fakat bunlardan en kıymetlisi natürel ki Ayasofya. Yıllarca Ayasofya müzeydi. Lakin Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u fethetmesiyle birlikte aslında fethin mührü Ayasofya’nın cami olmasıydı. Burası nitekim cami olarak kullanılmalıydı. Uzun vakit bunun için bekledik. Zira Floransa’da Katedrale gittiğim vakit bizi ön kapıdan alıyorlar, hatta para da alıyorlar lakin cemaat yan kapıdan girerek dini ibadetlerini yerine getiriyor. Siz turist olarak orayı ziyaret edebiliyorsunuz. Biz niçin Ayasofya’yı bu türlü yapmayalım ki? Allah’tan oldu. Artık turistler de giriyor, kullanıyor. Onlar için hoş bir yanı da var, fiyat ödemiyorlar artık. Bu türlü bir kutsal mabedin bizler tarafından kullanılamıyor olması dini açıdan bir boşluktu ve o boşluk da giderildi. Bundan sonra da inşallah bu biçimde kullanılmaya devam eder. Bence şu an Ayasofya gerçek kimliğine kavuştu.”

“Bu cins yapılarda elinizin daima üzerinde olması gerekiyor”

Ayasofya’nın kutsal bir mabet olmasının yanı sıra hacmiyle, içerisindeki mozaiklerin özellikleriyle bir sanat yapıtı olduğunu vurgulayan Üçer, “Ayasofya, bu kadar yıl, uzun müddet ayakta kalan bir yapı. İstanbul’un sarsıntıları çok meşhur. Yani bu kadar sarsıntısı olan, badire atlatan İstanbul’da bu tıp yerlerin ayakta kalıyor olmasının doğal ki yapılan destekleme çalışmaları, onarımlarla da teması değerlidir. Ayasofya’nın ben kaç onarım geçirdiğini hatırlamıyorum. Kendimi bildim bileli Ayasofya daima onarımda. Lakin bu tıp yapılarda elinizin daima üzerinde olması gerekiyor. Ayrıyeten bu işler natürel Indiana Jones sinemaları üzere. Her yaptığınız onarımda yeni bir macerayla karşılaşıyorsunuz.” dedi.

Doç. Dr. Kaya Üçer, Ayasofya’da uzun yıllar farklı onarım teknikleri kullandığına işaret ederek, şu bilgileri verdi:

“O tekniklerden birisi de sıvalarla ilgili bir uygulama. 1980’li yıllarda yaptığımız onarımda bilim heyetimiz hazırlanan horasan sıvanın içerisinde klasiğe uygun olarak yumurta akının kullanılmasını istedi ve hazırlanan harcın içine yumurtanın akı belirlenen oranda ek ediliyordu. Artık yumurta akını kullanıyorsunuz lakin sarısı da elinizde kalıyordu. Burada bir, iki kahvaltı derken bütün çalışana kalan yumurtalar dağıtıldı. Öğle de kullanıldı, yenildi. Baktık yalnızca yumurta olmuyor, menemen olmaya başladı. Menemenden sonra da yumurtalı çiğ köfte yapma durumuna kadar geldi. Lakin bir yerden sonra personelimizde yumurta alerji yaptı ve yumurta vermeyi kestik. Bundan sonra kalan yumurta sarıları Çocuk Esirgeme Kurumuna verildi. Bizim için de bu türlü beğenilen bir anı olarak, yumurtanın akını sıva harcında kullanmak ve sonuçlarını görmek enteresan bir deneyimdi.”

“Ayasofya’nın kubbesinin merkezine bile dokunmak başka bir keyif”

Ayasofya’nın en kapsamlı onarımını 1847- 1850 yılları ortasında geçirdiğini belirten Üçer, “İtalyan mimar Fossati, burada büyük uygulamalar yapıyor. Onun buradaki birtakım uygulamaları da çok meşhurdur. Fossati, yanında çalışan bir sanatkara kubbeden dökülen mozaiklerle Sultan Abdülmecid tuğrasını yaptırtıyor ve o tuğra bugün Ayasofya’nın girişinde sergilenmekte. O periyotta onarım sonrası yapılan açılışta muhtemelen padişaha bir jest olarak bu eser sunuldu.” biçiminde konuştu.

Üçer, Ayasofya’nın kubbesinin çeşitli özelliklere sahip olduğuna da dikkati çekerek, şunları anlattı:

“Ayasofya’nın bir onarımı sırasında kubbede çalışırken 2, 3 ay sonra baktık ki işçi pat, pat diye düşüyor ve istikrar kaybı görülmeye başlandı. Doktora götürdük çalışanları ve tabip Ayasofya’da teneffüs edilen havadan örnek alınması gerektiğini söyledi. Baktılar ve sonuç olarak anlaşıldık ki, aşağıda oluşan sıcak hava üstte toplanıyor ve biz nefes aldığımızda yukarda bir mühlet sonra orta kulakta istikrar kaybına sebep oluyordu. İşçi bu yüzden pat pat diye düşüyordu. Sonra o işçileri orada çalıştırmamaya başladık lakin tahlile şöyle ulaştık. Bir gün babam kubbeye çıktığında ‘niye burası bu kadar havasız, buranın havalandırması olması lazım.’ dedi. Sonra ‘bak burada kol girecek kadar delikler var aslında bunlar hava delikleri, buradan hava gidip gelmiyor. Demek ki üstte kurşun kaplarken bu hava deliklerini kapatmışlar.’ dedi. Kurşun ustası o delikleri açtığı anda kubbenin havası değişti. Kolunuzu uzattığınızda üst hakikat elinizin çekildiğini hissedebilecek kadar güzel bir havalandırma sistemini olduğunu anladık. Kubbede bu durum düzetildikten sonra çalışanlarda bu hastalık kesildi.”

“Restorasyon alanında derin bir deneyime sahibiz”
Ayasofya’nın kubbesinde örümcek ağı olmaması ismine bir devir konulan deve kuşu yumurtalarını da onarım sürecine başlamadan eşi Münevver Üçer’le birlikte indirdiklerini lisana getiren Kaya Üçer, “Ayasofya’nın kubbesinin merkezine bile dokunmak başka bir keyif. Kaldı ki yüzyıllara tanıklık etmiş o yumurtaları oradan almak da başka bir keyifti. Yaşadığımız tatlı anılardan birisi.” sözlerini kullandı.

Üçer, Türkiye’nin şu anda onarım alanında muhakkak bir noktaya geldiğine ve epeyce ilerleme kaydettiğine dikkati çekerek, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Şu anda Ayasofya içerisine girdiğimizde uzun yıllardır süregelen iskelenin orada olmadığını görebiliyoruz. Artık yalnızca gerekli olan vakitlerde gerekli müdahaleler için kuruluyor. Biz bu kadar tarihi yapıta sahip bir ülke olarak dünyaya tarihi eser onarımı da satıyor olmalıyız. Yani kendi lokal onarım mantığımızı oluşturup, mahallî onarım materyallerimizi kullanıp etraf ülkelere de bunu pazarlıyor olabilmemiz lazım. Zira biz nitekim derin bir deneyime sahibiz. Bu tecrübeyi eğitimimizin yanı sıra bilfiil uygulayarak edinmiş bir topluluğuz. Süratle da gelişmekte olan bir bölüm aslında bizde onarım ve Ayasofya’nın onarımları da bu bağlamda eğitici, öğretici restorasyonlardandı. Doğal ki gençlerin son 30 yıldır bu hususa ilgisinin artması, bizlerin de bu mevzularda kendimizi ilerletmesi kalem işi sanatının da muhakkak bir noktaya ulaşmasını sağladı.”