Uzmanlar Cevaplıyor: Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın kapsamlı Irak ziyareti

Dışişleri bakanı olarak misyona getirilmesiyle kamuoyunun dikkat kesildiği isimler ortasında en üst sırada yerini alan Hakan Fidan’ın vazifeye başladıktan sonra en kapsamlı ziyaretini Irak’a gerçekleştirmesi şaşırtan olmadı.

Fidan, Irak cumhurbaşkanından parti yahut ittifak başkanlarına kadar kamuoyuna yansıyan çok sayıda görüşme gerçekleştirdi. Bu durum Bakan Fidan’ın MİT başkanlığı devrinden beri Irak alanına ne kadar hakim olduğunun göstergesi olarak kıymetlendirilebilir. Kamuoyu önünde birinci sefer görüntülense de Iraklı aktörlerle olan samimi pozları farklı bir Fidan’a işaret ediyor. Dışişleri bakanlığı görevine süratli başlayan Fidan’ın Irak ziyaretinin mana ve kıymetini uzmanlara sorduk ve ayrıyeten uzmanlar rehberliğinde Türkiye-Irak ilgilerinin evrak başı mevzularının karşılıklarını aradık.

Watheq Al-Sadoon – ORSAM Arapça Çalışmalar Direktörü

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın kapsamlı Irak ziyaretinin manası nedir?

Uluslararası ilgilerde diplomatik faaliyet, iki ülke ortasında güvenlik, ekonomik ve kültürel alanlardaki bağların geliştirilmesinde köprü niteliğindedir. Türkiye ve Irak birbiri için kıymetli iki ülkedir. Bu bağlamda Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın Irak ziyaretinin kıymetine dair çeşitli göstergeler bulunmaktadır. Bu, geçtiğimiz Haziran’da cumhurbaşkanı ve Meclis seçimlerinin akabinde kurulan yeni Türk hükümetinden bakan seviyesinde bir yetkilinin Irak’a yaptığı birinci ziyarettir. Bu ziyaretin akabinde Ticaret Bakanı Ömer Polat’ın da bir ziyaret gerçekleştirmesi beklenmekte ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da yaklaşan Irak ziyaretiyle ilgili Ankara ile Bağdat ortasındaki resmi görüşmeler sürdürülmektedir.

Fidan’ın ziyareti, Irak’taki atmosferi ve iki ülke ortasındaki ortak hususlara yönelik tavırları kıymetlendirmek için bir “keşif” ziyareti olarak isimlendirilebilir. Bu ortak hususların iki ana boyutu bulunmaktadır. Birinci boyut tahlil arayan iki ülke ortasında hala tahlil bekleyen yahut donmuş meselelerdir. Bu meseleler su paylaşımı, Irak petrolünün Kerkük-Ceyhan boru sınırı üzerinden ihraç edilmesi, Irak topraklarında PKK ögelerinin varlığı formunda sıralanabilir. İki ülke ortasındaki ortak bahislerin ikinci boyutu ise stratejik iş birliği beklentisidir. Bilhassa iki ülkenin kalkınma yolu projesindeki stratejik ortalığı ve ekonomik işbirliğini artırmaya yönelik adımlara medyanın ilgisi, beklentileri artırmıştır.

Sayın Fidan’ın Irak ziyareti sürecinde, ikili bağlarda yeni bir yaklaşımın ve tüm ortak hususlarda yeni bir Türkiye-Irak anlayışının temellerinin atılması beklenmektedir. Bakan Fidan, Türk istihbaratının başında bulunduğu geçmiş yıllardan ötürü Irak sahnesine dair net bir vizyona sahip olduğundan Bağdat’taki tüm karar alıcıları tanıdığından ve birçoklarıyla güzel bağlantılara sahip olduğundan Irak arenasına yabancı değildir.

Bakan Fidan’ın iki ülke ortasındaki bağlantıları güçlendirmek ismine Irak önderlerine sunacağı yeni yaklaşım üç ana sütuna dayanmaktadır: i) daha fazla şeffaflığa duyulan gereksinim (özellikle PKK’nın Irak’ın kuzeyindeki varlığı konusunda), ii) iki ülke ortasında tahlil bekleyen mevzularda daha fazla ciddiyet, iii) ikili alakaların tüm boyutlarında (güvenlik, ekonomik, siyasi, kültürel, sosyal) kazan-kazan unsurunun benimsenmesi.

Türkiye, PKK’nın terör örgütü olarak kabul edilmesi konusunda Irak hükümetinden açık ve resmi bir karar duymayı beklemektedir. Irak hala bu türlü bir karar verme konusunda tereddüttedir. Irak’ın bu hususta tereddüt etmesinin nedeni PKK evrakını Türkiye’ye karşı baskı ve pazarlık kozu olarak kullanmaya çalışan ABD ve İran gündemlerini etkilemesidir. Türkiye ayrıyeten ikili ticaret alışverişini artırma konusundaki ciddiyetini kanıtlamak emeliyle Irak’tan iki ülke ortasındaki Ovaköy Hudut Kapısı’nın acilen açılmasını talep etmektedir.

Ferhat Pirinççi – SETA Akademi Direktörü

Dışişleri Bakanı Fidan’ın Irak cumhurbaşkanı, başbakanı, dışişleri bakanı ve çok sayıda Iraklı siyasetçiyle görüşmeler gerçekleştirmesi nasıl okunmalı?

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın Irak’a gerçekleştirdiği ziyaret epey kapsamlı bir içeriğe sahip. Yalnızca resmi yetkililerle değil Irak’ın neredeyse bütün kısımlarının temsilcileriyle yapılan görüşmelerde, Türkiye’nin Irak perspektifi muhataplarının zihninde tazelenmiş oldu. Fidan’ın ziyareti, Ankara’nın Bağdat idaresiyle son devirlerde “rutin” olarak tanımlanabilecek siyasi, ticari, kültürel ve öteki alanlardaki ilgilerinin yeni bir evreye geçme iradesini de yansıtıyor.

Bu çerçevede Fidan’ın Irak idaresine yaptığı PKK’nın resmen bir terör örgütü olarak tanımlanması daveti hayli değerli. Bunun yanı sıra Irak, kimileri geçmişten gelen kimileriyse konjonktürel olarak ortaya çıkan çok sayıda meydan okumayla karşı karşıya. Bu meydan okumaların üstesinden gelmek için Ankara’nın vereceği takviye, yalnızca Irak’ın değil, Türkiye’nin de faydasına olacaktır. Münasebetiyle Fidan’ın ziyaretinin akabinde iki ülkenin kısa ve orta vadede daha yakın bir iş birliği içerisinde olacağı yeni bir devrin kapısının aralandığı söylenebilir.

Sibel Düz – SETA Araştırmacısı

Dışişleri Bakanı Fidan’ın Irak’ın PKK’yı resmen terör örgütü olarak tanımasını lisana getirmesi nasıl yorumlanmalı?

Hakan Fidan’ın dışişleri bakanlığı misyonu boyunca terör ve PKK ile uğraş sıkıntılarını dış siyaset gündemine alması beklenilen bir gelişmeydi. Gerçekten bölgesel siyasetlerin güdümünde terörle gayret asli bir etken. O denli görünüyor ki Sayın Fidan MİT lideri misyonu mühletince ağırlaştığı problemlerde somut bir sonuç elde etmek, dış siyasette elde ettiği sonuçları de kalıcı hale getirmeyi istek ediyor. Bu bağlamda Sayın Fidan’ın birinci stratejik atılımının PKK’yı saha dışına atmak ve bu sayede terör örgütünün “Kürt sorununa” dair atılacak adımların önünü kesmesini engelleyerek etkisiz eleman haline getirilmesini sağlamak olacağı söylenebilir. Hasebiyle mevcut öteki siyasi ve yasal aktörlerle sıkıntının istişare edilebilmesi için yer hazırlanması gerekmektedir. Bu durumda Türkiye’nin, Irak Merkezi Hükümeti, Irak Kürt Bölgesel İdaresi (IKBY) içindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ve Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) üzere aktörlerle bir uzlaşı yeri oluşturmayı tasavvur etmesi mümkündür.

IKBY Başbakan Yardımcısı Kubad Talabani ve beraberindeki KYB heyetinin periyodun MİT Lideri Hakan Fidan ile Ankara’da ve yeniden KYB’li heyetin Bağdat’ta devrin MİT Lider Yardımcısı Memnun Tuka ile bir ortaya geldiği görüşmeler bu minvalde okunabilir. Hatta Ankara-Süleymaniye çizgisinde değerli bir ara katedilmesine yönelik bir teşebbüs olarak görülebilir. Hatırlanacağı üzere PKK’nın Süleymaniye’deki faaliyetleri münasebet gösterilerek Türkiye, hava alanını Süleymaniye Havalimanı’ndan yapılan uçuşlara kapatmıştı.

Irak Merkezi Hükümeti, IKBY ve Türkiye ortasında inşa edilen iş birliği, PKK’nın Sincar bölgesindeki faaliyetlerine kıymetli ölçüde ket vurmuştu. Ziyaret kapsamında Bakan Fidan Irak’ın PKK’yı resmen terör örgütü olarak tanıması gerektiğini söz ederken, bir adım ilerisine atılım yaparak kelam konusu iş birliklerinin kurumsallaşmasını da talep etmektedir. Bu durum hem Irak Merkezi Hükümetinin PKK ile çaba motivasyonunu pekiştirecek hem de Türkiye ile ortak hareket edebilmesi için türel bir yer hazırlayacaktır. Böylece alanda Türkiye’nin uyguladığı askeri baskı ile zati hareket alanı daralan örgütün üzerindeki gerilim daha da artmış olacak.

Can Acun – SETA Araştırmacısı

Türkiye ile IKBY’nin PKK ile uğraştaki eş güdümünün alandaki yansımaları neler olabilir?

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan Irak’ta muhataplarıyla ikili bağlara dair kıymetli görüşmeler gerçekleştirirken bilhassa Erbil’de önündeki en değerli evrak PKK ile çabaydı. Son aylarda TSK ve MİT’in Irak’ın kuzeyinde PKK’ya yönelik operasyonları ağırlaşırken KDP’ye bağlı Peşmerge güçleriyle de ilgili uyum gitgide artmış durumda. PKK yalnızca Türkiye’yi amaç alan bir terör örgütü olmanın ötesinde artık direkt Erbil’in de çıkarlarını amaç alıyor ve bölgede terör faaliyetleri yürütmekten çekinmiyor. Haşdi Şabi’ye bağlı birtakım ögelerle birlikte Sincar ve Kerkük başta olmak üzere KDP ve Peşmergeyi maksat alırken, KYB ile saf tutarak IKBY’nin iç istikrarlarına de müdahale etme gayretinde.

TSK’nın hudut sınırında alan hakimiyetini artıracak halde ilerlemesiyle yeni böğle arayışına giren terör örgütü, Peşmergenin TSK ile birlikte hareket etmesinden son derece rahatsız. Hasebiyle Hakan Fidan’ın Erbil ziyaretinde verdiği bildiriler bağlamında Türkiye’nin terör örgütüne yönelik KDP ile kurduğu paydaşlıktan şad olduğu görülürken, Neçirvan Barzani’nin de benzeri bildiriler vermesi manalıydı. Bakan Fidan uzun yıllar MİT başkanlığı yapan birisi olarak bölge aktörleriyle çok yakın bağlara sahipken artık de saha gerçekliğiyle diplomasiyi eş güdümlü biçimde işleten bir isim olarak karşımıza çıkıyor. Bu bağlamda Türkiye’nin artan diplomasi ve saha aktifliği sayesinde PKK’ya karşı Irak’tan yeni atakların gelmesi öngörülebilir.

Bilgay Duman – ORSAM Irak Çalışmaları Koordinatörü

Türkiye ile Irak ortasındaki Ceyhan boru çizgisi ve su ihtilaflarına ait somut gelişmeler yaşanabilir mi?

Türkiye ve Irak ortasında ikili bağlardaki önceliklere yönelik farklı bakış açıları kelam konusu. Türkiye’nin önceliği terör örgütü PKK ile çaba iken Irak için birincil öncelik Fırat ve Dicle ırmaklarından Irak’a gönderilen su sıkıntısı ve petrol satışı ile bu satıştan elde edilen paranın denetim altına alınması. Bu meselelerin tahlili de daha çok Irak’ın tavrına bağlı. Çünkü günümüzde global iklim değişikliği, mevsimsel sorunlar, altyapı eksiklikleri, suyun yanlışsız kullanılmaması, su idaresinin sağlanamaması üzere nedenlerden ötürü Irak’ta büyük bir su krizi yaşanıyor.

Irak kamuoyu bu krizi büsbütün Türkiye’ye bağlama eğiliminde. Lakin Türkiye, suyun adil paylaşımı konusunda somut adımlar atıyor. Muhammed Şiya Sudani’nin Şubat 2023’teki Türkiye ziyaretinde Cumhurbaşkanı Erdoğan, Irak’a bir aylığına daha fazla su verme taahhüdünde bulunmuş, ayrıyeten bu sıkıntıya tahlil bulabilmek için çeşitli düzenekler oluşturulmuştu. Mevcut durum prestijiyle da Hakan Fidan’ın ziyareti sonrasında su sıkıntısına tahlil bulmak için ortak bir kurulun kurulması kararlaştırıldı. Lakin Irak tarafının yaklaşımı nedeniyle bu mevzuya siyasi gözle bakması durumunda sorunun tahlili tekrar çok kolay olmayacak üzere görünmektedir.

Petrol satışı konusunda da Erbil ve Bağdat ortasında tam ahenk, iş birliği ve muahede sağlanması kaide. Türkiye’nin bu sıkıntıda büyük bir çıkarı yok. Bu yüzden Irak’taki paylaşım sorunları nedeniyle çıkan meselelerin sorumluluğunu da Türkiye üstlenmek istemiyor. Bu noktada şayet Bağdat ve Erbil mutabakat sağlayabilirse –ki Türkiye, Erbil ve Bağdat istikrarını önemsiyor– petrol satışı konusunda tahlil üretmek sıkıntı olmayacaktır.