Çağdaşlıktan Geleneğe / Paradokstan Paradigmaya

Mehmet Akif Çeç, bu kitabında, İslam/cılık kanısının temel sorunlarını ve iki asırdır yaşadığımız baş karışıklıklarını sahih bir epistemolojik perspektifle tekrar ele almaya ve İslam geleneğinin/medeniyetinin geleceğine dair bütüncül, dengeli ve sistemli bir entelektüel ufuk ortaya koymaya çalıştığını tabir ediyor. Bu bağlamda muharrir, daha kitabın başlığından itibaren alışılageldik yanlışları düzelterek işe başlıyor.

Bilindiği üzere, öteden beri, gelenek ve çağdaşlık münasebeti üzerine yazılan metinlerin başlığı, üst başlığı ya da ele alınış biçimi daima “Gelenekten Modernliğe” biçiminde olagelmektedir. Meğer müellif, bu tabirin, ilerlemeci tarih görüşünün bir yansıması olduğunu söz etmektedir. Hasebiyle, modernist-ilerlemeci görüşe sahip olanların bu ifadeyi kullanmalarında bir tutarsızlık sözkonusu olmasa da; kendini gelenekçi ya da çağdaşlık aksisi olarak konumlandıranların bile bu ifadeyi kullanmaları muharrire nazaran, daha başından itibaren ilerlemeci tarih görüşünün adeta bir “a priori” üzere zihinlerimize ne kadar yerleştiğinin ve önemli bir bakış/perspektif/epistemoloji sorunu ve baş karışıklığının göstergesi niteliğindedir. Bu okuma formu, gelenek ile çağdaşlık ortasında zamansal açıdan öncelik ve sonralığa dayalı bir aşama/evre farkı ve buna bağlı olarak da bir nitelik/tekâmül farkı olduğu anlayışını açık ya da zımnen tescil eden bir zihni işaret etmektedir. Buna nazaran gelenek, artık geçmişte kalmış, miadını doldurmuş bir olgu durumuna düşmekte ve münasebetiyle çağdaşlık; kaçılamaz, karşı konulamaz, dışına çıkılamaz, vazgeçilemez zarurî bir tarihî süreç olarak kabullenilmiş olmaktadır.

Oysa muharrir, gelenek ile çağdaşlık ortasında, öncelik ve sonralığa dayalı bir zamansal evre farkını kabul etmemekte; geleneğin eşzamanlı olarak yaşayan ve her vakit tekrar eklemlenilebilecek bir olgu olduğunu, rastgele bir zamansal aksine dönüş/geriye gidiş süreci yaşanmadan çağdaşlıktan yine geleneğe geçiş yapılabilineceğini, çağdaşlığın mecburî değil aşılabilir olduğunu, münasebetiyle çağdaşlıktan geleneğe geçişin fâsid bir paradigmadan sahih bir paradigmaya geçiş manasına geldiğini vurgulamakta ve bunu “Modernlikten Geleneğe” halinde tabir etmektedir.
Kitabın başlığının ikinci kısmında yer alan “Paradokstan Paradigmaya” tabiri ile de müellif; İslamcılık fikrinin iki asırdır gelenekle/müslümanlıkla çağdaşlığı uzlaştırmaya yönelik eklektik/sentezci tahlil arayışlarının derin bir “paradoks” oluşturduğunu; öncelikle bu paradokstan çıkmamız ve iki asırdır yürünen bu öykünmeci/özürcü/ödüncü yanlış yoldan vazgeçerek, bir meta-paradigma olarak geleneğin yine ihya ve inşasının mümkünlüğüne inanmakla yolumuza devam etmemiz gerektiğini söz etmektedir. Bu çerçevede modernite ile ilgimizi öncelikle “ilerleme ve geri kalma” analojisine dayalı bir okumadan kurtarmak durumundayız. Münasebetiyle, yaklaşık iki asır evvel batıyla/moderniteyle karşılaşan Müslüman intelijansiyanın sorduğu “İslam dünyası niye geri kaldı?” sorusu yanlış bir sorudur ve iki asırdır bu soruya üretilen tüm yanıtlar da yanlış olmaya mahkumdur. İki asır evvel, batının kuraldışı, kulvardışı, ahlakdışı ve prensipsiz yollarla ortaya koymuş olduğu çağdaş maddi uygarlık, özürcü/ödüncü bir perspektifle üstünlük, ilerleme, ortayı açma ve muvaffakiyet öyküsü olarak okunmak yerine, özgüvenli bir perspektifle, yoldan sapma olarak okunsaydı ve “Niçin geri kaldık?” sorusunu sorarak değil “Bu işin doğrusu nasıl olmalıdır?” sorusunu sorarak yolumuza devam etseydik bugün çok daha farklı bir yerde olabilirdik müellife nazaran.
Kitap boyunca muharrir ilerleme kavramından başlayarak, yenilik, tecdid, değişim, sekülerleşme, akıl/rasyonalizm, bilim sorunlarını çağdaş zihinden arındırılmış sahih bir perspektifle ele alıyor ve gerek eklektik/sentezci, gerekse modernist yaklaşımların yanlışlığını ortaya koymaya çalışıyor. Bu ortada gelenekçiliği taklitçilik ve tekrarcılık olarak anlayan kesitlere de, gelenekselci ekolün gelenek yaklaşımlarına da tenkitler yöneltiyor. Müellif, hayati değerde gördüğü geleneğe yeni bir yaklaşım getiriyor. Çünkü, ona nazaran, geleneği yanlışsız anlamadan ve tekrar ihya ve inşa etmeden moderniteyi aşmanın da, bir İslam medeniyeti inşa etmenin de imkanı yoktur. Çünkü İslam medeniyetinin kurucu dünya görüşü, bir meta-paradigma olarak İslam geleneğidir. Bu sebeple de gelenek olmadan medeniyet olmaz. 

İslamcılık kanısının iki asırlık temel sıkıntılarının ve yaşadığımız zihinsel sorunların, alışıldık apolojist eklektik/sentezci, modernist okumaların dışında özgün bir epistemolojik perspektifle ele alınması, kitabı da İslamcılık niyeti içinde özgün bir pozisyona yerleştirmektedir.

Yazar, kitap boyunca iki asırlık İslamcılık fikrini eleştirel bir okumaya tâbî tutuyor olsa da, kendisini o çizginin bir modülü saydığını ve tenkitlerinin özeleştiri olarak anlaşılmasını hassaten tabir ediyor.