“Cem, kendi olmaktan vazgeçmemiş adamların ortak adı”

Özellikle tarih alanında yaptığı çalışmalarla tanınan Samet Altıntaş, son kitabı Öteki Padişah Cem’i Cihan Taşan’la konuştu. Sultan Cem’in İmparatorluğun Kuruluş’unda yer alan mayanın son oyun kurucusu olduğunu söyleyen Altıntaş, “Fakat Fatih’in 1481’deki vefatı sonrası Cem’in İstanbul’u devirmek için alana sürdüğü taktikler işe yaramıyor. Hâl bu türlü olunca her kaybedenin üzerine vurulan şaki, bozguncu ya da zındık damgası, üçüncü oğulun da yazgısı oluyor” diyor.

Son kitabınızda Cem Sultan’ı neden tarihin sessize aldığı bir figür olarak tanım ediyorsunuz?

Hep söylediğim üzere aslında tarih; tanım edilen değil, tahrif edilendir. Hasebiyle Cem sorununda de işin aslını bozmaya yönelik birtakım kalem oynatmalar kelam konusu. Ben biraz da bu duruma bir set çekmek istedim kendimce. Evet Cem, tahminen Bayezid’i büsbütün mağlup edemedi; lakin Bursa’da tahta çıktı, ismine para darbettirdi ve hutbe okuttu. Hâliyle Osmanlı tarihindeki 15. asra ilişkin bu sahne, kısık sesle söylem edilse de karşımızda enikonu bir padişah var, öteki olsa da…

“İşin aslını bozmaya yönelik birtakım kalem oynatmalardan…” kastınız ne?

Pek tabi müverrihlerin yazdığı, Osmanlı’nın orjinal kaynaklarında geçen sözleri söylüyorum. Pir Bedreddin’in kazaskerliğini yaptığı Musa Çelebi’yi mağlup eden Çelebi Mehmed eliyle yeni bir idrak vuku buluyor. Bilirsiniz bakmak için algılarımız kafidir tahminen ama görmek için farklı bir ayıklık ve şuur gereklidir. Burada şöyle bir matematik işliyor: Müesses nizamın varlığı her ne olursa olsun sorgulanmayacak ve taht’a sahip olan padişah kutsanacak. Örnek verirsem; yapıtını II. Bayezid’e sunan Bursalı tarihçi Mehmed Neşrî, Fatih’in oğlunu neredeyse tarihten siliyor, sarayın anlatısına uygun reglaj yapıyor, ismiyle müsemma kroniğinde şunları kaydediyor: “Zavallı Cem, sonunda gemiye binip gitti. Nereye gittiği sır oldu. O vakitten şimdiye kadar ismi sanı belirmedi. Bu ortada olan olaylar çoktur. Sultan Bayezid, devletle İstanbul’a gelip saltanat tahtında oturdu.”

Osmanlı tarihinin kapanması gereken parantezlerini açıyor ve genişletiyorsunuz aslında.
Evet, resmî tarihe nazaran mevzunun dışında kalan kelam ve yazıları derliyorum. Ve Cem parantezinin yalnızca Osmanlı’da değil, Cumhuriyet’te de kapanmadığını aktarıyorum. Zira kıymetli olan iktidarda olmanız değil, muktedirliği hangi yollara tevessül ederek elde ettiğiniz. Cem, İmparatorluğun Kuruluş’unda yer alan mayanın son oyun kurucusuydu. Lakin Fatih’in 1481’deki vefatı sonrası İstanbul’u devirmek için alana sürdüğü taktikler işe yaramıyor. Hâl bu türlü olunca her kaybedenin üzerine vurulan şaki, bozguncu ya da zındık damgası, üçüncü oğulun da yazgısı oluyor.

Bir padişah adayı neden İstanbul’u devirmek istesin ki?

Şimdi devlet aklı, 1453 sonrası Konstantinopolis’e taşıyor. Hem birinci başşehir Bursa’da kurgulanan hem ikinci taht merkezi Edirne’de konuşlanan bir yol haritası var: Güzergâh son kertede Dersaadet’e çıkacak, eyvallah. Ancak Osmanlı’nın kendi boyasını salmış bir renkle var olup olmayacağının tansiyonu kelam konusu. Serhatteki gazilerin sarayla tansiyonlu hali, keza tahtıkadim’in iç el hüviyetini koruma etme çabasını düzgün incelemek gerekiyor. Bu konjonktürde İstanbul, payitaht ilan edildiğinde Fuat Köprülü’nün kitabının ismiyle tabir edersem; Bizans kurumlarının Osmanlı müesseslerine etkisi, yalnızca kurumlara sirayet etmiyor, Doğu Roma’nın entrika mirası da devralınıyor. Pek tabi Fatih sonrası her şehzadenin gayesi İstanbul’un işvereni olmak. Burada dikkat çekmek istediğim konu, Cem üzere, Şehzade Mustafa üzere, Genç Osman üzere, III. Selim üzere ‘köhne Bizans’ı devirip, devlet aygıtını olabildiğince tekrar fabrika ayarlarına döndürmek.

Öteki Padişah Cem’in son kısmını böylesi bir perspektiften kaleme aldığınız için “Teslim Ol İstanbul” diye bitiyorsunuz o vakit.

Teslim Ol İstanbul, Bursaspor’un 16 Mayıs 2010 tarihinde Beşiktaş’la Atatürk Stadı’nda oynadığı maçta, Bursa’nın uç beyliği addedilen Teksas’ın astığı bir pankart. Ben bu telaffuzdan bir geçmiş söylevi inşa etmek istedim. Zira Cem’in kaybetmesiyle İmparatorluğun melez bölgeleri de yok olmaya yüz tutuyor. Ve İstanbul her alanı kendince domine etmeye başlıyor. Bayezid eliyle başlayan bu fermantasyon süreci, I. Selim ve I. Süleyman bölümünde gelişimini tamamlıyor. Artık karşımızda monoblok bir Osmanlı algısı ve anlatısı var. Karşımızdaki İstanbul’un genel ölçüleri, Faruk Sümer’in Oğuzlar (Türkmenler) kitabında da alıntıladığı üzere şöyle sesleniyor: “Şalvarı şaltak Osmanlı/Eğeri kaltak Osmanlı/Ekende yok, biçende yok/Yemede ortak Osmanlı…”

Peki, Sultan Cem neden hâlâ konuşuyor/konuşuluyor sizce?

Şiirin şaire bir oyunu mu bilmiyorum; ancak Cem artık bir imaja dönüşmüş durumda. Burada İvo Andriç’i anmam lazım. Romancı, kahramanı Cemil’in ağzından şöyle konuşuyor, Uğursuz Avlu’da “Cem Sultan’la tıpkı bahtı paylaştığını, insanların en mutsuzu, kaçacak hiçbir yeri kalmayacak formda köşeye sıkıştırılmış, kendini inkâr etmemiş, edememiş, kendi olmaktan vazgeçmemiş o adama benzediğini açıkça ve gurur duyarak itiraf etti. “Ben oyum!” dedi tekrar, değerli itirafların yapıldığı kısık ancak sert tonda, iskemlesinde oturarak.” Demem o ki Cem, kendi olmaktan vazgeçmemiş adamların ortak ismine dönüşmüş durumda.